tag:blogger.com,1999:blog-22681859135776740992024-02-20T18:00:27.220-08:00जीवन सूत्रManohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.comBlogger20125tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-29253813976486558362020-04-13T22:38:00.002-07:002020-04-13T22:38:52.436-07:00ऑन लाइन बैंकिंग से लाभ, आज की स्थिति में<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
ऐसे लॉक डाउन जैसी स्थिति के समय ऑनलाइन बैंकिंग होने का लाभ होना आज पता चल रहा है, बिना देरी के लॉक डाउन में भी सीधे कई काम जैसे सैलरी मिलना और अन्य जरूरी कार्य घर बैठे करना आसान हो गया है , अन्यथा क्या होता सोचना चाहिए🙏</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-30915570709783727102020-04-11T21:15:00.001-07:002020-04-11T21:23:02.644-07:00<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<u>प्रकृति का रखें ख्याल</u><br />
<br />
आज भी पृथ्वी पर सूर्य का उदय और अस्त होना, पशु पक्षियों का कलरव, पहाड़ों नदियों से पानी का बहना, मौसम में बदलाव होना आदि सब प्रकृति के नियम से सुचारू रूप से संचालित हो रहा है 🙏<br />
उसी पृथ्वी पर आज अपने आप को भगवान समझने वाली अहम से भरी मानव जाती अपने जीवन के अस्तित्व की लड़ाई के लिए जूझ रही है 😦<br />
<br />
इस अस्तित्व की लड़ाई में शायद एक आशा की किरण मात्र प्रकृति ही है, जिसके नियमों के साथ हमने छेड़छाड़ कर अनेक खिलवाड़ किए है ।<br />
🙏इस कोरोना का इलाज़ प्रकृति ही कर सकती है जो हमें माफ़ कर जीवन जीने का एक अंतिम मौका दे 🙏 इसके लिए हमें आने वाले समय में प्रायश्चित कर भूल से भी उसके बनाए नियमों के साथ छेड़छाड़ न करने की शपथ लेकर प्रतिज्ञा करनी होगी, जो झूठी नहीं होना चाहिए, अन्यथा अगले लॉक डाउन में मानव अस्तित्व ही समाप्त हो जाएगा 🙏🙏<br />
🙏प्रकृति को बचाए, सुरक्षित रहें 🙏</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-38209176455559370882017-10-05T23:03:00.001-07:002017-10-05T23:06:15.122-07:00डिजिटल इंडिया – देश का बदलता स्वरूप<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>HI</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
<w:UseFELayout/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:Mangal;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]--><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"></span></u></b><b><u><span style="mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"></span></u></b>
<br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: -.25in;">
<b><u><span style="mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><span style="text-decoration: none;"> </span></span></u></b></div>
<span style="font-size: x-small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: x-small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> <span style="font-size: small;"> डिजिटल इंडिया – देश का बदलता स्वरूप</span></span></u></b></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="margin: 5pt -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">जैसा सर्व विदित है
कि हमारे देश भारत को विश्व के विकसित देशों की तरह डिजिटल रुप से सशक्त देश बनाने
के लिये भारत की सरकार द्वारा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल इंडिया अभियान
चलाया जा रहा है । डिजिटल इंडिया के रुप में</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> इस</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
महत्वाकांक्षी कार्यक्रम का आरम्भ भारत सरकार द्वारा </span>1 <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">जुलाई </span>2015 <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">को
किया गया</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
है । इस मुहिम का लक्ष्य कागजी कार्यवाही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">को
घटाने सहित भारतीय नागरिकों को सरकार की सभी सेवाओं को इलेक्ट्रॉनिक तंत्र से उपलब्ध</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कराने की है। यह आधुनिक भारत के निर्माण
में एक महत्वपूर्ण और बड़ा कदम है</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जिसके परिणाम स्वरूप बहुत कम समय में
ही आज देश के अधिकांश लोगों में विभिन्न कार्यों के लिये डिजिटल उपयोगीता में
अभूतपूर्व बढावा और जागरूकता देखने को मिल रही है । ये बहुत ही प्रभावशाली कदम है</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जिससे बड़े स्तर पर कागज
निर्माण तथा उसके इस्तेमाल में कमी आयेगी जिससे पेड पौधों की कटाई रूकेगी</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जो प्रदुषण रहित
पर्यावरण में अहम सहायक भूमिका अदा करेगी</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> साथ ही निश्चित रूप से मूल्यवान समय</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">और मानव श्रम की बचत होगी । इस योजना के
तहत किसी भी जरुरी सूचना तक पहुँच के लिये तेज गति</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">इंटरनेट नेटवर्क के साथ सभी शहरी तथा ग्रामीण
क्षेत्रों के लोगों तक जुड़ने के लिये वर्ष </span>2019
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">तक
का लक्ष्य निर्धारित किया गया है । इस</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कार्यक्रम के उद्घाटन समारोह में देश के
जाने माने प्रमुख उद्योगपतियों ने भी अपनी उपस्थिति दर्ज की तथा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भारत</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">के गाँव से शहर तक बड़ी संख्या में
डिजिटल क्रांति को बढावा देने के लिये अपने अपने विचार को साझा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">किया। शुरूआत में देश के </span>600 <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">जिलों तक पहुँच के लिये सूचना तकनीक कंपनी
की मौजूदगी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">में कई सारे
कार्यक्रम रखे गये । इस कार्यक्रम की निगरानी और नियंत्रण</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> डिजिटल इंडिया
सलाहकार समूह (संचार एवं आईटी मंत्रालय) के द्वारा संचालित की जा रही है जिसका
लक्ष्य भारत को डिजीटल तकनीक से सम्पन्न विश्व का एक बेहतर नियंत्रित</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">स्थान बनाना है। । </span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;"> इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">योजना से संबंधित विभिन्न स्कीमों को
अनावृत किया जा चुका है जैसे डिजीटल लॉकर</span><span style="line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">ई</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">स्वास्थ्य</span><span style="line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">ई</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">शिक्षा</span><span style="line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">राष्ट्रीय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">छात्रवृत्ति पोर्टल</span><span style="line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">ई</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">हस्ताक्षर
आदि।</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">पूरे
देश भर में डिजिटल संरचना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">का निर्माण</span><span style="line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">डिजिटल साक्षरता</span><span style="line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">डिजिटल तरीके से सेवा प्रदान करना जैसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%;">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">ड</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">िजिटल इंडिया के तीन महत्वपूर्णं तत्व
हैं। डिजिटल इण्डिया के माध्यम से </span><span style="line-height: 115%;">“</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">मेड इन इण्डिया</span><span style="line-height: 115%;">” </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">इलेक्ट्रॉनिक डिवाइसों</span><span style="line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">उत्पादकों और सेवाओं के पोर्टफोलियो को भी बढ़ावा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; line-height: 115%;">देना और देश में युवाओं के लिए रोजगार
की संभावना को बढ़ावा देना है।</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="margin: 5pt -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल इंडिया से सम्भावनायें</span></u></b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span></u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">– यह एक ऐसी योजना है
जिससे सेवा प्रदाता और उपभोक्ता दोनों</span><span lang="HI">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">को
लाभ पहुँचेगा । ई-गर्वनेंस के साथ इस कार्यक्रम की सफलता भारतीय लोगों के सपने सच
होने जैसी होगी और उन्हें कार्य कुशलता में सुधार और समय की बचत सहित कागज़ी
कार्यवाही को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">घटाने</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">में
सहजता होगी। इस योजना से वास्तव में भारत के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ग्रामीण इलाकों को तेज गति की इंटरनेट
सेवा से जोडा जायेगा जिससे दूर-दराज़ के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ग्रामीण लोगों को उनके पूर्ण तकनीकी विकास
में मदद मिलेगी ताकि वे आत्मनिर्भर होकर अपने कार्य आसानी से कर सकें</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जिसके लिये वे कई
कारणों से कागज़ी कार्य करने में लंबी दूरी तय करते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">हैं और समय व पैसा बर्बाद करते है।
इंटरनेट की पहुँच में आने के बाद</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल इंडिया के
नागरिक अपने कौशल स्तर और ज्ञान में भी सुधार कर सकेंगे ।</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">यह योजना नवीन </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">नौ स्तंभों के साथ पहले
से प्रचलित राष्ट्रीय ई-गर्वनेंस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">योजना का एक बहुत ही प्रभावशाली
रुप है। जो इस प्रकार है: </span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt -22.5pt; text-align: left;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "mangal" , "serif";">1.</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> मोबाइल कनेक्टिविटी
के लिए सार्वभौमिक ऐक्सेस</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">2. </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ई</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">क्रान्ति</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">- </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सेवाओं को इलेक्ट्रॉनिक रूप से प्रदान करना</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">3.</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> ई</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">गवर्नेन्स </span>– <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">तकनीक के जरिये सरकार में
सुधार</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span style="font-family: "mangal" , "serif";"> 4.</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जनता इन्टरनेट
ऐक्सेस कार्यक्रम</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt -22.5pt; text-align: left;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">5. इलेक्ट्रॉनिक
उत्पादन </span>6.<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> नौकरीयों</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">के लिए आईटी</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt -22.5pt; text-align: left;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">7. जल्दी पैदावार
कार्यक्रम 8. ब्राडबेण्ड
हाई</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">वे 9.
सभी के लिए सूचनायें</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="margin: 5pt -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> एक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">अच्छे और आशाजनक प्रतिफल को प्राप्त
करने के प्रयास में यदि यह योजना कारगर साबित हुई तो भारत के लिये ये एक सुनहरे
अवसर के समान होगा । पिछले दो वर्षों में इस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">प्रोजेक्ट के लोकार्पण के पश्चात शुरुआत
में ही राज्य सरकारों के द्वारा योजना को अमल में लाया गया जिससे देश</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">के लगभग </span>250,000 <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">शहरों
व </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">गाँवों
को तेज गति के इंटरनेट कनेक्शन को उपलब्ध कराने में सफलता मिली है । इस प्रोजेक्ट
में</span> “<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भारत ब्रॉडबैंड
नेटवर्क लिमिटेड</span>” <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">द्वारा एक
महत्वपूर्णं भूमिका अदा की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">गयी</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जो वाकई सराहनीय है ।
साथ ही सरकार विकसित देशों जैसे जर्मनी</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> फ्रांस आदि से भी इस प्रोजेक्ट के लिये
तकनीकि सहयोग ले रही है । फलस्वरूप इस कार्यक्रम में अभूतपूर्व तेजी के साथ अच्छे
परिणाम देखने मिल रहे है और हमारा देश पूर्ण डिजिटल होने की ओर अग्रेसर हो रहा है
। </span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="margin: 5pt -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल इंडिया के कार्य
सम्पादन में चुनौतियां</span></u></b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> : जैसा विदित है</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> यह योजना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भारत </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सरकार </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">की टॉप प्राथमिकता
वाली एक अंतर-मंत्रालयी परियोजनाओं में से एक है जहाँ सभी मंत्रालय तथा विभाग अपनी
सेवाएं</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जैसे स्वास्थ्य</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">शिक्षा और न्यायिक सेवा आदि जनता तक
पहुंचाएंगें । इसके लिये चयनित</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">रूप से पब्लिक
प्राइवेट पार्टनरशिप मॉडल को अपनाकर एक राष्ट्रीय सूचना केंद्र का पुनर्निर्माण
होगा । यह माना जा रहा है कि इंटरनेट आनलाईन तकनीक के ज्यादा उपयोग के कारण इस
कार्य में स्पष्ट और पूर्ण पारदर्शिता के मार्ग में शुरूआती दौर पर कई कमियों का
सामना भी करना होगा जैसे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">लीगल फ्रेमवर्क</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">गोपनीयता का अभाव</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डाटा सुरक्षा नियमों की कमी</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">नागरिक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">स्वायत्तता हनन</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">तथा भारतीय ई-सर्विलांस के लिए संसदीय
निगरानी की कमी तथा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भारतीय साइबर
असुरक्षा आदि । कुछ</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">लोगों का यह भी मानना
है कि जब तक आवश्यक ई-गवर्नेंस लागू नहीं होगा तब तक देश में डिजिटल इंडिया योजना के
कार्यांवयन में सफलता मिलने में कमी आ सकती है । </span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="margin: 5pt -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> साथ ही डिजिटल इंडिया मिशन
की राह में अभी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कई
चुनौतियां कायम हैं जिसका कारण महानगरों में स्पेक्ट्रम की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">उपलब्धता बहुत कम है
जो तेज</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">गति
की डेटा सेवाएं उपलब्ध कराने के रास्ते की एक प्रमुख बाधा है। जिसके असर से शहरों
सहित ज्यादा तर गांव मोबाइल कनेक्टिविटी से वंचित</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">हैं। इसकी वजह यह है
कि इस तरह के स्थानों पर मोबाइल कनेक्टिविटी उपलब्ध</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कराना व्यावसायिक
दृष्टि से व्यावहारिक नहीं है। </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">वर्तमान में इस प्रोजेक्ट में</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">उचित ई-कचरा प्रबंधन के प्रावधान की कमी</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> निजता सुरक्षा</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डाटा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सुरक्षा</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">साइबर
कानून</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">टेलीग्राफ</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ई-शासन तथा ई-कॉमर्स आदि के क्षेत्र में</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भारत का कमजोर नियंत्रण है। इसकी वजह राष्ट्रीय
साइबर सुरक्षा योजना </span>2013 <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">का </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">अभी तक पूर्ण
क्रियांवयन ना होना है । भारत ने</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> भी </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">साइबर सुरक्षा चलन
में भारतीय साइबर स्पेस की कमियों को उजागर किया है। जो भारत सरकार के लिए कठिन व
चुनौती भरा कार्य होगा। सरकार ने प्रभावी कदम उठाने के लिये सूचना प्रौद्योगिकी
मंत्रियों और आईटी सचिवों का एक सम्मेलन किया जिसमें इन सभी वर्तमान परिस्थियों
में महत्वपूर्ण आधारभूत सुरक्षा का</span><span lang="HI">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">प्रबंधन
अनिवार्य करने पर जोर देना है । अत: डिजिटल इंडिया को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कार्यान्वयित करने से पहले सरकार को
उनके समक्ष आने वाली महत्वपूर्ण चुनौतीयों के निराकरण के बाद सौ प्रतिशत
पारदर्शिता के लिये बडे प्रयास करने होंगें। इस हेतु सरकार आईटी विशेषज्ञों की मदद
से सभी आवश्यक कदम उठाकर कमियों को समाप्त करने के लिये प्रतिबद्ध है ।</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल इंडिया</span>’</u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> से</span></u></b><b><u><span lang="HI"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भारत का स्वरूप </span></u></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">: </span></b>‘<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल इंडिया</span>’ <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">की इस नई पहल से
भारत को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> डिजिटल लिहाज से सशक्त समाज और ज्ञान अर्थव्यवस्था
में तब्दील करना है।</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">इसके तहत एक नवीन समीकरण बनाया गया है और लक्ष्य को पाने पर ध्यान केन्द्रित
किया जा रहा है</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">जो इस प्रकार है</span>; </span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भारतीय प्रतिभा </span></b><b><span style="font-family: "mangal" , "serif";">(</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">आईटी</span></b><b><span style="font-family: "mangal" , "serif";">) + </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सूचना प्रौद्योगिकी </span></b><b><span style="font-family: "mangal" , "serif";">(</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">आईटी</span></b><b><span style="font-family: "mangal" , "serif";">) = </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कल का भारत</span></b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> ।</span></span><span style="font-size: small;">
<span style="font-size: xx-small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">इस व्यापक कार्यक्रम में विभिन्न क्षेत्रों में महारत
हासिल लोग समाहित किये गये है। जहां उनके तरह</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">तरह के उपायों और विचारों को एकल एवं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> व्यापक विज़न में
समाहित किया जा रहा है</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ताकि इनमें से हर विचार एक
बड़े लक्ष्य</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">का हिस्सा नज़र आए। डिजिटल
इंडिया कार्यक्रम का समन्वय डीईआईटीवाई</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">द्वारा किया जायेगा और इस पर अमल समूची सरकार द्वारा किया
जाना है। भारत के </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">हर नागरिक के लिए
डिजिटल सेवाएं मुहैया कराने के लिए जैसे मोबाइल फोन व बैंक</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">खाते की ऐसी सुविधा प्रदान हो सकेगी जिससे
डिजिटल व वित्तीय मामलों में नागरिकों की</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भागीदारी हो सके । सभी विभागों और न्यायालयों की
मांग पर समेकित सेवाओं समेत शासन और सेवाओं</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ऑनलाइन और मोबाइल प्लेटफॉर्म पर सही समय पर सेवाओं की उपलब्धता तथा सभी</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">नागरिकों को क्लाउड
एप पर उपलब्ध रहने का अधिकार दिया जायेगा । जिससे डिजिटल रूप से तब्दील सेवाओं</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">के जरिये व्यवसाय
में सहजता</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">इलेक्ट्रॉनिक और
नकदी रहित वित्तीय</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">लेन</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">देन</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">निर्णय सहायता सिस्टम और विकास के लिए जीआईएस का फायदा</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">मिलेगा तथा नागरिकों को शासकीय</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">दस्तावेजों या
प्रमाण</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">पत्रों आदि को उनकी मौजूदगी के बिना भी भरा जाने
का अधिकार मिल सकेगा । </span></span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin: 0in -0.25in 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> डिजिटल इंडिया के कार्य में
डेटा का डिजिटलाईजेशन आसानी से होगा जो भविष्य में</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">चीजों को तेज और ज्यादा दक्ष बनाने में मदद
करेगा। सरकार का पूरा ध्यान राष्ट्रिय और</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">अंतरराष्ट्रिय मुख्य कंपनियों के निवेश के साथ
कार्यक्रम को निर्धारित समय सीमा के अंदर</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> समाप्त करने का है ।
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">अत</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">: </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सरकार का पूरा
ध्यान डिजिटल इंडिया योजना</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">के अंतर्गत सभी मुख्य कोर घटको</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">पर अमल कर डिजिटल साक्षरता के साथ आधारभूत ढाँचे का निर्माण को कार्यांवित कर</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सेवाओं को जनता तक प्रमुखता से पहुंचाना है ताकि जनता के लिये सरकारी सेवाएं पूर्ण
पारदर्शिता</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">से शुरू की जा सकें । इस हेतु भारत सरकार व राज्य सरकारों
के सभी विभागों व गैर सरकारी उपक्रमों और बैंकों आदि को स्पष्ट निर्देश पहले ही
दिये जा चुकें है</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> परिणाम स्वरूप इस पर अनुशासन के साथ काम चालू
भी हो गया है ।</span><span style="font-family: "mangal" , "serif";">
</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div style="margin: 5pt -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल इंडिया अभियान
से विकास :</span></u></b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> डिजिटल इंडिया अभियान के बाद ही 01
सितम्बर 2015 से सरकारी विभागों में खरीद और भुगतान आदि को </span></b><b>PFMS </b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">और </span></b><b>GeM</b><b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जैसी आनलाईन </span></b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डिजिटल सुविधा
अनिवार्य कर दी गई है जिससे सरकार को प्रत्येक लेन देन और खर्च का ब्योरा तुरंत
मिल जाता है जिससे इस कार्य में परदर्शिता आ गई है</span>,<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> तथा सरकार के वित्तिय बज़ट आदि की
मानीटरिंग सुगमता से करने में सफलता मिली है । इसी प्रकार लॉकर व्यवस्था लागू करने
को मुमकिन बनाया गया है जो रजिस्टर्ड संग्रह के माध्यम से ई</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">शेयरिंग सक्षम बनाने के साथ ही</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">भौतिक दस्तावेज़ को कम करने के द्वारा
कागजी कार्यवाही को भी घटाएगा । इस योजना के कुछ मुख्य लाभ इस प्रकार है</span>;</span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "symbol";">·<span style="font-family: "times new roman"; font-stretch: normal; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ये
एक प्रभावशाली ऑनलाईन मंच है जिससे कहीं से भी अपने दस्तावेज़ और प्रमाणपत्र को ई</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">हस्ताक्षर संरचना के द्वारा ऑनलाईन जमा
करना लोगों के लिये ये संभव बनायेगा जो शारीरिक कार्य को घटायेगा।</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "symbol";">·<span style="font-family: "times new roman"; font-stretch: normal; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ई</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">-</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">अस्पताल के माध्यम से महत्वपूर्ण
स्वास्थ्य परक सेवाओं को आसान बना</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सकता है जैसे
ऑनलाईन रजिस्ट्रेशन</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">डॉक्टर से मिलने का वक्त लेना</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">फीस
जमा</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">करना</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ऑनलाईन लक्षणिक
जाँच करना</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">खून जाँच आदि।</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "symbol";">·<span style="font-family: "times new roman"; font-stretch: normal; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">अर्जियों
के जमा करने</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">प्रमाणीकरण प्रकिया</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">अनुमोदन
और संवितरण के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">स्वीकृति के द्वारा राष्ट्रीय
छात्रवृत्ति पोर्टल के माध्यम से लाभार्थी के</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">लिये
ये लाभ उपलब्ध कराता है।</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: "symbol";">·<span style="font-family: "times new roman"; font-stretch: normal; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">पूरे
देश में बीएसएनएल के द्वारा बड़े पैमाने का तेज गति नेट कार्यक्रम देश के ग्राम
पंचायतों को जोड़ेगा तथा एक क्लिक पर विश्व स्तरीय सेवा की उपलब्धता को मुमकिन
बनायेगा । कनेक्टिवीटी से जुड़े सभी संबंधित मुद्दों को ब्रॉडबैंड हाइवे संभालेगा </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">।</span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> उपर्युक्त सभी लाभों के अतिरिक्त</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> सरकार समयबद्ध कार्यान्वयन के लिए
मीडिया और</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">मनोरंजन क्षेत्र के अधिक विकास के लिए
उपयुक्त वातावरण उपलब्ध करने के लिए</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">वचनबद्ध है और डिजिटल प्रसारण के नये
युग में</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">प्रवेश करने की दहलीज पर है । डिजिटल इंडिया कार्यक्रम को हाईटेक
बना कर मेक इन इंडिया के तहत विभिन्न डिजिटल उपकरणों का निर्माण</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">देश में ही होगा जिससे देश में रोजगार सहित विकास को</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">बढ़ावा मिलेगा ।</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सोशल मीडिया</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> फेसबुक के जरिए लोग अपनी समस्याएं और उसका
निस्तारण लाइव कर सकेंगे । डिजिटल</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">बैंकिंग में आ रही दिक्कतों के लिये जागरूकता एवं साक्षरता
कार्यक्रम के तहत लेने-देने में सुरक्षित व्यवस्था के साथ भ्रष्टाचार</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">से भी मुक्ति के प्रयास में सफलता मिल रही है । डाक विभाग ने अपना
</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">'</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">पोस्ट मैन मोबाइल</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ऐप्लीकेशन</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">' </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">लांच कर डाकियों के</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कामकाज की गति को बढ़ाने के उद्देश्य से
उन्हें स्मार्ट फोन से लैस किया जिससे कागजों पर पावती का हस्ताक्षर</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> डाक संबंधी शिकायतों व सुझावों को दर्ज</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">करना जैसे </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">काम
बहुत आसान व तेज हो जाएगें । </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"></span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> साथ ही डिजिटल व्यवस्था से
कई </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">बाज़ार और महत्वपूर्ण हिस्से वाई फाई से
कवर किये जाने के बाद</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">देश की ट्रांसपोर्ट</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">महिला</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सुरक्षा</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">वॉटर मैनेजमेंट</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">इलेक्ट्रिक्सिटी</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">पार्किंग जैसी समस्याओं का</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">समाधान हुआ है । टोल टैक्स पर </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">RFID
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कार्ड/टैग के जरिये </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">10%</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> का डिस्काउंट</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
रेलवे</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> द्वारा </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">10
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">लाख का फ्री बीमा</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ऑनलाइन रेलवे टिकट खरीदने पर</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कृषि से जुड़े ग्रामीण इलाकों में रहने
वाले किसानों को फर्टिलाईज़र प्राप्त करने में फायदा</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
तथा तेजी से</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">बदलते भारत से युवाओं में कुछ कर दिखाने
की</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">क्षमता बढी </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">है</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">ये सब कुछ सरकार के डिजिटल इंडिया कार्यक्रम की वजह से हुआ है</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">। </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">शिक्षा के क्षेत्र
में डिजिटल इंडिया के जरिये आनलाईन पढाई के साथ पारदर्शिता लाई जा रही है</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> जिससे बच्चों के
भविष्य के साथ बुरा बरताव ना हो और उनका भविष्य उज्जवल बनाने के मार्ग में कोई
बाधा ना सके । इस हेतु भी कई </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">सम्मेलन
आयोजित कर विभिन्न तकनीकी सत्रों में आर्टिफिशियल इंटेलीजेंस</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">वेब आधारित कम्प्यूटिंग</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">मशीन लर्निंग</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">एप्लाइड मैथमेटिक्स</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कम्प्यूटिंग</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">मैथमेटिक्स इंजीनियरिंग एप्लीकेशंस</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">क्लाउड कम्प्यूटिंग</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">वायरलेस नेटवर्क सिक्योरिटी इंजीनियरिंग
जैसे विषयों पर शोधपत्र प्रस्तुत</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">कर शिक्षार्थियों को हर विषय की
ट्रेनिंग दी जा रही है । </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"></span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoListParagraph" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
वर्तमान में सुगम न्यायिक व्यवस्था के लिये सर्वोच्च न्यायालय को डिजिटल ऑन
लाइन किया गया जिससे मुकदमों की डिजिटल फाइलिंग से न्यायिक</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">तंत्र बेहद
पारदर्शी होगा और रिकार्डों की हेराफेरी नहीं हो पाएगी। अब सुप्रीम कोर्ट में</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">मुकदमा दायर करने के लिए हाई कोर्ट के मुकदमे की मोटी-मोटी फाइलें और कागज</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">के पुलिंदों की जरूरत नहीं होगी</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> न ही मुकदमे के
लिए घंटों फाइलिंग काउंटर पर लाइन में लगना होगा। इससे सुप्रीम कोर्ट</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">के कार्य </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">पेपरलेस होने तथा
फैसले आदि में समय की बचत की दिशा में एक कदम और आगे बढ़ गया है। डिजिटल</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">इंडिया का लक्ष्य हासिल करने के लिए तैयार हो रहे सरकारी सेवाओं के मोबाइल</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">एप जैसे यूपीआई और भीम विकसित किए गए हैं जिसका उपयोग कर लोग आसानी से क्रय
विक्रय कर पा रहे है । इन एप्लिकेशन्स/सॉफ्टवेयर उत्पादों</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">की अफ्रीकी</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">आसियान और अन्य
विकासशील देशों के बाजारों</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">में मांग की संभावनाएं
तलाशी जा रही है । इससे भरोसा जगा है कि भारत डिजिटल अर्थव्यवस्था में महत्वपूर्ण
ताकत</span><span lang="HI" style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">बन सकता है । </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"></span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">हम
होंगे कामयाब -</span></u></b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
सरकार की डिजिटल इंडिया योजना के भविष्य की सम्भावनाओं</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> उसके स्वरूप</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> विकास तथा उससे होने वाले लाभ आदि पर
उपर्युक्त बताये गये सभी बिंदुओं के अनुसार यह कहा जा सकता है कि सरकार ने डिजिटल
इंडिया योजना के शुभारंभ के पश्चात अपने सभी प्रयासों से भारत में इंटरनेट का
प्रयोग करने वालों की संख्या</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">
60 </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">करोड़ से अधिक करके भारत को पूर्ण डिजिटल
बनाने और लोगों द्वारा इसको अपनाने के कार्य में तेजी से कदम बढ़ा दिए हैं जिसमें आशातित
अभूतपूर्व सफलता भी मिली है । माना जा रहा है कि वर्ष </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">2020 </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">तक डिजिटल इंडिया मिशन को पूर्ण सफलता हासिल हो जायेगी और
हमारे देश के ज्यादातर लोग इलेक्ट्रानिक रूप से कागज रहित तथा पूरे पार्दर्शिता के
साथ सभी सरकारी सेवाओं (ई-गर्वनेंस) का लाभ लेकर देश के इस बडे कार्य में अपना सहयोग
कर देश के पर्यावरण सहित मूल्यवान समय और मानव श्रम को बचाने में अपना महत्वपूर्ण
योगदान देंगे । सरकार की इस योजना से हमारे देश का चहुंओर सर्वांगीण विकास होगा</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> नये रोजगार के मौके मिलेंगे</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> शिक्षा का स्तर बढेगा</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> न्यायपालिका में आवश्यक सुधार होगा तथा
सरकार और समाज के प्रत्येक आर्थिक कार्य बिना नगदी (कैश लेस) और खरीद और पैसे के
लेनदेन में बिना किसी अवरोध या घपले आदि से आसानी से हो सकेंगे । जिससे गरीबी</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> साक्षरता</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> स्वास्थ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
शिक्षा आदि को दूर कर लोगों के रहन सहन में सुधार होगा जो हम सब के लिये आज की दशा
में सबसे बडी और जरूरी कामयाबी होगी ।</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"></span></span></div>
<span style="font-size: small;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: -0.25in; margin-right: -0.25in; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> आज हम सब का कर्तव्य है</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";"> कि हम अपने देश के सर्वांगीण विकास के
लिये सरकार की डिजिटल इंडिया योजना के साथ कंधे से कंधा मिलाकर आवश्यक सहयोग
प्रदान करें जिससे हमारा देश भी पूर्ण डिजिटल होकर विश्व के विकासशील देशों की तरह
विकास की ऊंचाईयों पर अपने कदम बढाये</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";">,</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif";">
तब हम सभी गर्व से और अधिक कह सकेंगे कि <b>“सारे जहां से अच्छा हिंदुस्तां हमारा”</b>
...। </span></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"></span></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-47336745027061039692015-01-18T22:55:00.001-08:002015-01-18T22:55:23.772-08:00 “ॐ” शब्द के उच्चारण से पायें शारीरिक रोगों पर विजय<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;">भारतीय योग को विश्व के 177 देशों के द्वारा स्वीकारनें
के बाद संयुक्त राष्ट संघ से मान्यता मिल गई है। </span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">वैज्ञानिक रूप से आधारित भारतीय योग की विश्वव्यापी
ख्याती हमारे देश के लिये एक महान उपलब्द्धि है। जो </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आज के युग में भी हमारी भारतीय संस्कृति के योग और परम्परायें</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> कलायें </span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 15px;">और </span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;">चिकित्सा आदि में प्रत्येक काल की तरह बहुत ही वैज्ञानिक और प्रासंगिक है। क्या आप जानते है कि योग </span>क्रिया <span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;">के अंतर्गत ही </span>ॐ के उच्चारण की <span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">क्रिया को, जो प्राणायाम</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अनुलोम और विलोम जैसे योग या शारीरिक व्यायाम की तरह ही है, को प्रतिदिन 108 बार ॐ का उच्चारण करने से हमें अनेक शारीरिक लाभ होते है। </span></div>
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">पुरातन काल और पौराणिक इतिहास के ग्रंथो से ऐसा माना जाता
है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> कि सम्पूर्ण सृष्टि </span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Arial;">की उत्पत्ति </span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI;">“</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ॐ</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">”</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> शब्द के नाद से ही प्रारम्भ हुई
है। ॐ शब्द तीन अक्षरों अ</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> उ और म से बना है। जिसमें </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">“</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">अ</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">”</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> का अर्थ है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> उत्पन्न होना या प्रारम्भ होना। </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">“</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">उ</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">” </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">का अर्थ उठना अर्थात विकास से होता है। तथा </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">“</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">म</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">”</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> का तात्पर्य
है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> मौन/शांत हो
जाना अर्थात ब्रम्हलीन हो जाना। अत</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">:</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">ॐ शब्द में
जीवन का पूर्ण सार छुपा हुआ है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> जिसमें </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जीवन की उत्पत्ति (जन्म/बचपन) के बाद जवानी
(उठना/विकास) और अंत में बुढापा (मरण/मौन/शांती)। </span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">प्रतिदिन ॐ के उच्चारण से उत्पन्न नाद और कम्पन हमारे शरीर
की सभी इंद्रियों में उर्जा का संचार करता है, जिससे हमारे शरीर की आत्मा शुद्ध
होती है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> साथ ही हमारे आसपास का वातावरण भी
शुद्ध होकर ओंकारमय हो जाता है। इसलिए </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हमारे हिंदु
समाज में देवी देवताओं की पूजा अर्चना में उपयोग किये गये मंत्रो से पहले ॐ शब्द
का उच्चारण सर्वथा अनिवार्य रूप से किया जाता है। अत: आज के युग में भी </span>ॐ का उच्चारण करना <span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">हमारी
भारतीय संस्कृति की परम्परायें</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> कलायें</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> चिकित्सा और योग आदि प्रत्येक काल की तरह बहुत ही
वैज्ञानिक और प्रासंगिक है, जो हमारे मन, मस्तिष्क को शुद्ध कर शारीरिक लाभ प्रदान करता है। </span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आईये ॐ के उच्चारण या जाप से हमारे शरीर के अनेक रोगों पर
होने वाले स्वास्थ्यवर्धक और आरोग्यमय प्रभाव को जानते है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">;<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">1. <b>थायरायड</b> = ॐ का उच्चारण प्रतिदिन करने से उत्पन्न
होने वाले गले में कम्पन से थायरायड ग्रंथि पर सकारात्मक प्रभाव पडता है जिससे हमें
इस बीमारी से निजात मिलती है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">2. <b>तनाव और घबराहट</b> = प्रतिदिन ॐ का उच्चारण</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> शरीर में विकसित विषैले तत्वों और द्रव्यों को नियंत्रित
करने का उत्तम साधन है जो हमें तनाव रहित कर घबराहट जैसे रोगों को नियंत्रित करके
हमारे लिये लाभकारी होता है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">3. <b>पाचन और खून का प्रवाह</b> = इन बीमारीयों में ॐ का
प्रतिदिन उच्चारण करने से पाचन शक्ति बढती है और खून के प्रवाह के साथ ह्रदय की
धड्कनों को संतुलित करता है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">4. <b>थकान और कमजोरी</b> = प्रतिदिन ॐ का उच्चारण से शरीर की नसों में खून
का संचार बढता है जिससे थकान दूर होती है एकाग्रता बढती है और शरीर में युवा
अवस्था वाली स्फूर्ति का संचार होता है । </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">5. <b>रीड की हड्डी और फेफडें</b> = हमारे शरीर के इन
प्रमुख अंगों का सबसे ज्यादा महत्व है और यदि इन अंगों में तकलीफ हो तो प्रतिदिन ॐ
का उच्चारण करने से शारीरिक क्षमता बढने के साथ फेफडों को आवश्यक फायदा होता है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">अतः उपरोक्त बताये गये रोगों तथा अन्य रोगों पर ॐ का उच्चारण
योग के साथ करने से अवश्य ही लाभ मिलेगा । जैसा हम सभी जानते है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> यदि हमारा शरीर स्वस्थ्य और निरोगी काया का होगा तब हम
सबसे सुखी और सबसे धनी इंसान होंगे, इसलिए हमें अपने शरीर को निरोगी बनाने के लिये समय समय
पर कुछ चिंता अवश्य करनी चाहिये। हमने देखा है जो लोग प्रतिदिन
व्यायाम/वर्जिश करते है वे शारीरिक रूप से ताकतवर और स्वस्थ्य रहकर सदैव क्रियाशील
रहते है। अत: आप सभी से आशा है कि आप अपने व्यस्त कार्यक्रम में से कुछ समय
निकालकर </span>वर्जिश के रूप में <span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">प्रतिदिन ॐ का उच्चारण करेंगे और जीवन में सदा सुखी </span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 15px;">और स्वस्थ्य</span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 15px;"> </span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;">रहे।</span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;">
</span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;"> </span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;"> </span><span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Mangal; font-size: 11pt;"> </span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-39163338334029548802015-01-02T04:29:00.003-08:002015-01-04T00:39:28.961-08:00जीवन में सदा मुस्कुराते रहें<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">नव वर्ष 2015 का शुभारंभ हो गया है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> आप सभी को नव वर्ष की अनेक हार्दिक शुभकामनायें देता हूं
और ईश्वर से प्रार्थना करता हूं कि यह वर्ष आप सभी के लिये मंगलमय हो</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> आपका स्वास्थ्य उत्तम हो</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> आपके घर पर लक्ष्मी सदा विराजमान रहे</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> आपकी सारी भावी इच्छाओं को पूर्ति हो और आप जीवन के हर
पहलू में सदा मुस्कुराते रहें। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">जीवनचक्र के दो मुख्य पहलू सुख और दुख होते है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> इन दोनों पहलूओं के मध्य सामंजस्य बनाते हुये हमें जीवन
पर्यंत सामना करते हुये चलना होता है। प्रथम पहलू सुख का अर्थ है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> आपका जीवन निरोगी काया के साथ कुशलपूर्वक होना और जीवन में
किसी बात की परेशानी बिना चहूंओर मंगल ही मंगल होना । आवश्यक अच्छा धन व ऐश्वर्यता</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अच्छा स्वास्थ्य</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अच्छा परिवार</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अच्छी शिक्षा</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अच्छा खानपान</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">-</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">रहनसहन</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> कार्य में
अच्छी सफलता और सामाजिक आदर आदि जिसके साथ हम बिना किसी बात की चिंता किये अपने जीवन
का कुछ समय आनंद और खुशहाली के वातावरण में व्यतीत कर लेते है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> यही जीवन का सुख है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">वहीं मुझे लगता है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> जीवन के दूसरे पहलू दुख का अर्थ है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> हमारे जीवन के उपरोक्त बताये सुख के प्रकारों में कहीं ना कहीं
कमी या व्यवधान आना जो हमारे अंदर अमंगलता का डर पैदा कर देता है और हमारी मानसिकता
को थोडे समय के लिये निराशा का भाव उत्पन्न कर पूरी तरह से भ्रमित करके हमें विचलित
कर देता है । किसी ने सही कहा है आगे सुख है तो पीछे दुख है हर दुख में एक सुख है
। धन की कमी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> शारिरिक रूप से स्वास्थ्य में खराबी
या बीमारी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> परिवार में एकजुटता में कमी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> शिक्षा में कमी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> कार्य में असफलता और सम्मान में कमी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> पर्याप्त खानपान और रहनसहन में कमी आदि आदि परिस्थितियां हमें
जीवन में कभी ना कभी झेलने पर मजबूर होना पडता है जिसे हम जीवन का दुख मान लेते है
। किंतु यह जीवनचक्र की सच्चाई है इसे हमें सहज लेकर मात्र जीवन का छोटा सा कष्ट समझ
कर मुस्कुराते हुये स्वीकार करना चाहिये उसी में जीवन का मजा है और यही जीवन जिने की
कला है । </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">अत: यह सिद्ध होता है कि जीवन के दोनों ही पहलू सुख और दुख एक
दूसरे के पूरक है। हम सभी सौभग्यशाली है कि भगवान ने हमें जो बहुमूल्य जिंदगी या जीवन
दिया है उसे हम अपने अच्छे और भले कर्मों के द्वारा कर्तव्यों का पालन करते हुये परिपूर्ण
करें और जीवन को आनंद के साथ मुस्कुराते हुये गुजारें । बुरे कर्मों या कार्यो को नकारे
और उनसे सबक लेकर अच्छे कार्य करें क्योकिं हम जानते है कि बुरे काम का बुरा नतीजा
ही होता है जो आपके जीवन को दुखी कर देता है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मुझे लगता है कि वर्ष 2015 में हम यह संकल्प और प्रण करें कि
हम हमारे जीवन के हर मोड और पहलू पर आने वाले सुखों और कष्टों के पलों को वास्तविकता
से हंसते मुस्कुराते हुये व्यतीत करें जिससे हमें अपने भावी जीवन को सुधारने</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> सवांरने और समझने में मदद मिले और जिससे हमें जीवन की सम्पूर्णता
के छुपे रहस्य की अनुभूती हो सके । अत: मुस्कुराते हुए रहने से हम हमारे बहुत से कष्टों
पर विजय पा सकते है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">अत: आज ही से हम अपने घर परिवार</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> आसपास</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> समाज और सरकारी
कार्यो में मिलने वाले लोगों के साथ मिलजुल कर उनके हर सुख दुख में हंसते मुस्कुराते
हुए सहयोग करें तो आशा ही नहीं पूर्ण विश्वास है कि हम हर जगह सफल होंगे जिससे हमारे
जीवन का समय आनन्दपूर्वक कट जायेगा । </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-89465901573864291272014-12-26T03:34:00.000-08:002015-01-02T08:49:46.417-08:00 एक म्यूजिक थेरेपी - संगीत का स्वास्थ्य पर सकारात्मक प्रभाव<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
क्या आप जानते है कि जिस प्रकार "मौसम" सम्पूर्ण जगत में प्राणियों के स्वभाव,स्वास्थय एवं मनोदशा पर अपना असर छोड़ता है, ठीक उसी प्रकार भारतीय शास्त्रीय संगीत भी विभिन्न ऋतुओं में मानव के पूर्ण व्यवहार, स्वास्थय और मनोस्थिति को बदलने की क्षमता रखता है। बसंत ऋतु में राग बसंत, राग बहार और वर्षा ऋतु में मिँया मल्हार, गौड़ मल्हार तथा सुर मल्हार राग गाये जाते है, जिसके गाने या सुनने से हमें उस मौसमी ऋतु का अहसास होने लगता है । ऐसे ही राग दीपक से संगीत सम्राट तानसेन ने वातावरण में गर्मी उत्पन्न कर दी थी । अतः पुरातन काल से ही भारत में शास्त्रीय संगीत के विभिन्न रागों के सुरों से उत्पन्न गीत संगीत मानव में संवेग और जीवन में उत्साह उमंग व ऊर्जा का स्रोत निर्मित करने का दम रखता है । अतः हम कह सकते है संगीत का मानव जीवन में गहरा और सकारात्मक प्रभाव होता है। भारतीय शास्त्रीय संगीत के इन्हीं प्रभावों के कारण आज चिकित्सा के क्षेत्र में विभिन्न रोगों के उपचार में संगीत का योगदान भी लिया जा रहा है। <span style="font-family: Mangal;">इस महत्वपूर्ण म्यूज़िक थेरेपी और इससे होने वाले लाभों को बताते हुए मैंने, मेरी </span><span style="font-family: Mangal;">पत्नी और दो </span><span style="font-family: Mangal;">बच्चों के साथ कई जगहों पर संगीत कार्यक्रम के माध्यम से प्रदर्शित किया है जिसे लोगों ने काफी ज्यादा सराहा और इससे लोगों को लाभ भी मिला है । </span></div>
<span style="font-family: Mangal;">इंसान का संगीत के साथ गहरा रिश्ता सदियों से चला आ रहा है और संगीत का सितारों
के साथ। यही कारण है कि संगीत सुनकर या गाकर कभी तो हम खुश तो कभी उदास हो जाते है। मनुष्य के शरीर पर ग्रह-नक्षत्रो का प्रभाव देखा जाता है, इस कारण शरीर और </span><span style="font-family: Mangal;">ग्रह-नक्षत्रो के परस्पर संबंध से </span><span style="font-family: Mangal;">प्रभावित होकर मानव कई </span><span style="font-family: Mangal;">रोगों से पीड़ित होता है। अतः इस स्थिति में जब ग्रह-नक्षत्र से सबंधित संगीत को सुना या गया जाए तो उस रोग के उपचार में मदद मिलती है। आज चिकित्सा विज्ञान के क्षेत्र में भी अनेक रोगों के उपचार में संगीत की उपयोगिता को स्वीकार किया गया है और इसे </span><span style="font-family: Mangal;">चिकित्सा में </span><span style="font-family: Mangal;">अपनाने पर जोर दिया है। </span><br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">आज भागदौड़ से भरी जिंदगी के दौर में प्रत्येक व्यक्ति किसी ना किसी रोग का शिकार है। ऐसे में आपके लिए सदैव निरोगी रहने के लिए भारतीय शास्त्रीय संगीत के गुनी संगीत विशेषज्ञों द्वारा किये गए शोध के अनुसार कुछ </span><span style="font-family: Mangal;">गाये जाने वाले भारतीय शास्त्रीय संगीत के रागों की जानकारी के साथ उन </span><span style="font-family: Mangal;">रागो पर आधारित हिन्दी फ़िल्मी </span><span style="font-family: Mangal;">से संबंधित नए-पुराने गानों, भजनों को उदाहरण</span><span style="font-family: Mangal;">गानों को हम आप तक पहुंचा रहे है। यदि इन गानों को दिन भर में मात्र २०-२५ मिनिट सुनने या गाने तब अनेक रोगों से ग्रस्त रोगी को काफ़ी राहत मिलती है। </span><span style="font-family: Mangal; text-align: left;">कुछ चुनिंदा भारतीय पुरानी फिल्मों के </span><span style="font-family: Mangal; text-align: left;">रागों </span><span style="font-family: Mangal;">पर आधारित गानों, भजनों आदि के कैसेट्स और सीडी बाजार में आसानी से मिल जाते है ,</span><span style="font-family: Mangal; text-align: left;">अतः </span><span style="font-family: Mangal; text-align: left;">यदि उन </span><span style="font-family: Mangal; text-align: left;">रागों पर आधारित </span><span style="font-family: Mangal; text-align: left;">गानों की पूरी कैसेट्स को तो सुने तो </span><span style="font-family: Mangal; text-align: left;">ज्यादातर रोगों का इलाज हो सकता है। </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;"><b><u>मनो रोग</u></b> - डिप्रेशन, उदासीनता, जीवन के प्रति नीरसता आदि मनोरोगों में राग बिहाग व राग मधुवंती सुनना अत्यंत लाभदायी है। इन रोगों से संबंधित कुछ गीत है, जैसे </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-तुम तो प्यार हो सजना,मुझे तुमसे प्यारा कोई नहीं (सेहरा)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-सखी री मेरा मन उलझे, तन डोले (चित्रलेखा)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-तेरे सुर और मेरे गीत (गूंज उठी शहनाई )</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-सखी री पी का नाम, नाम ना पूछो (सती सावित्री)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-मतवारी नार ठुमक-ठुमक चली जाये(आम्र पाली)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;"><b><u>रक्त चाप- </u></b> उच्च रक्तचाप में धीमी गति और निम्न रक्त चाप में तीव्र गति के गीत सुनकर रक्तचाप को सामान्य किया जा सकता है। </span><span style="font-family: Mangal;"><b>उच्च रक्त चाप में राग भोपाली</b> के विलम्बित गाने सुने और गाये, जैसे </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-चल उड़ जा रे पंछी (भाभी) तथा </span><span style="font-family: Mangal;">ज्योति कलश छलके( भाभी की चूड़िया )</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-चलो दिलदार चलो चाँद के पार चलो(पाकीज़ा)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-ओम नमः शिवाय (भैरवी) और नील गगन के तले (हमराज)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">तथा <b>निम्न रक्तचाप में तीव्र </b>गती के गाने सुने और गाये जैसे;</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-ओ नींद ना मुझको आये(पोस्ट बॉक्स न. 909)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-बेगानी शादी में अब्दुल्ला दीवाना ( जिस देश में गंगा बहती है)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-पंख होते तो उड़ आती रे, रसिया ओ बालमा (सेहरा)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;"><u style="font-weight: bold;">ह्रदय रोग- </u> इस रोग के उपचार में राग दरबारी तथा राग सारंग के शास्त्रीय और इस पर आधारित फ़िल्मी गाने अधिक लाभकारी होते है। जैसे;</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-झनक-झनक तोरी बाजे पायलिया(मेरे हुजूर)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-ओ दुनिया के रखवाले सुन दर्द भरे मेरे नाले (बैजू बावरा)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-तोरा मन दर्पण कहलाये (काजल) </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-राधिके तूने बँसुरी चुराई( बेटी-बेटे) और </span><span style="font-family: Mangal;">-मोहब्बत की झूठी कहानी पे रोये(मुगले आजम) </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;"><u style="font-weight: bold;">अस्थमा- </u> अस्थमा रोग में स्वांस की समस्या होती है जिसमें यदि भक्ति पर आधारित गीत सुने तो उपयोगी होगा । राग मालकौंस और राग ललित सुनना और गाना बहुत लाभदायी होता है। कुछ गीत है जैसे; </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-मन तरपत हरी दर्शन को आज(बैजू बावरा )</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-तू है मेरा परम देवता इन चरणो की दासी मैं (कल्पना) </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-तू छुपी है कहाँ मैं तड़पता यहाँ (नवरंग)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;">-रैना बीती जाए श्याम ना आये (अमर प्रेम) और आधा है चन्द्रमा रात आधी (नवरंग)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;"><u style="font-weight: bold;">अनिद्रा-</u> मुझे नींद ना आये मुझे चैन ना आये, ऐसी स्थिति में जब </span><span style="font-family: Mangal;">अनिद्रा </span><span style="font-family: Mangal;">रोग से आदमी परेशान हो तो उसे राग भैरवी या सोहनी राग पर आधारित गाना या सुनना चाहिए जिससे उसे अनिद्रा से राहत मिलेगी। कुछ गाने उदाहरण के लिए जैसे ;</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-दिल का खिलौना हाय टूट गया (गूंज उठी शहनाई) </span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-छम छम बाजे रे पायलिया (घूँघट)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-झूमती चली हवा याद आ गया कोई (संगीत सम्राट तानसेन) </span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-कुहू-कुहू बोले कोयलिया (स्वर्ण सुंदरी) आदि </span><br />
<span style="font-family: Mangal;"><b><u>सिरदर्द</u></b> - ज्यादा काम की थकान या मौसम में बदलाव के कारण यदि सर में दर्द हो रहा हो तो इस समय शांत होकर राग भैरव या राग देस सुने और गाये तब काफी आराम मिलेगा अनावश्यक दवाई खाने की आवश्यकता नहीं होगी । गाने इस प्रकार है;</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-मोहे भूल गए साँवरिया (बैजू बावरा)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-राम तेरी गंगा मैली हो गयी (राम तेरी गंगा मैली हो गयी)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-पूछो न कैसे मैंने रैन बिताई( मेरी सूरत तेरी आँखे)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-जागो मोहन प्यारे, नवयुग का सन्देश है जागो(जागते रहो)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-सोलह बरस की बाली उमर को सलाम (एक दूजे के लिए) आदि</span><br />
<span style="font-family: Mangal;"><u style="font-weight: bold;">याददाश्त-</u> कभी कभी व्यक्ति की मेमोरी या याददाश्त कमजोर हो जाती है, ऐसा होने पर राग शिवरंजनी पर आधारित गाने सुने और गाये, आपकी याददाश्त बढ़ेगी, इस राग के कुछ गाने इस प्रकार है, </span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-मेरे नैना सावन भादों फिर भी मेरा मन प्यासा(महबूबा)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-बहरों फूल बरसाओ मेरा महबूब आया है( सूरज)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-जाने कहाँ गए वो दिन कहते थे तेरी राह में नज़रों को हम बिछायेंगे (मेरा नाम जोकर) </span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-लागे ना मोरा जिया सजना (घूँघट)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-खबर मोरी ना लीनी रे , बहुत दिन बीते(संत ज्ञानेश्वर)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-ओ मेरे सनम ओ मेरे सनम दो जिस्म मगर एक जान है हम(संगम) आदि </span><br />
<span style="font-family: Mangal;"><b><u>निस्तेज या रूखापन</u></b> - शरीर में कभी कभी खून की कमी से या हवा में आद्रता की कमी या ड्राइनेस से त्वचा का रूखापन बढ़ जाता है जिससे हम चिढचिढे हो जाते है और शरीर निस्तेज लगता है । ऐसे में यदि राग पीलू पर आधारित गानों को ज्यादा गाये या सुने तब इस रोग से छुटकारा मिलता है। गाने कुछ इस प्रकार है;</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-मोरे सैया जी उतरेंगे पार हो नदिया धीरे बहो(उड़न खटोला)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-चन्दन का पलना रेशम की डोरी, झूला झूले (शबाब)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-उस पार साजन , इस पार धारे (चोरी चोरी)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-झूले में पवन की आई बहार प्यार कर ले (बैजू बावरा)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;"><u><b>कमजोरी या शक्तिहीनता</b></u> - खून की कमी या किसी बीमारी के कारण कमजोरी महसूस हो सकती है । इस समय आप यदि राग जय-जयवंती पर आधारित गाने सुने तो बेहतर होगा। गाने कुछ इस प्रकार है;</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-मनमोहमा बड़े झूठे, हार के भी हार ना माने (सीमा)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-मोहब्बत की राहों में चलना संभल के (उड़न खटोला)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-तुम्हें जो भी देख लेगा किसी का ना हो सकेगा (बीस साल बाद)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-साज हो तुम आवाज हूँ मै (साज और आवाज)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-जिंदगी आज मेरे नाम पे शरमाई(दिलदिया दर्द लिया)</span><br />
<u style="font-family: Mangal;"><b>एसिडिटी</b></u><span style="font-family: Mangal;">- </span><span style="font-family: Mangal;"> असामान्य दिनचर्या या काम की </span><span style="font-family: Mangal;">भाग-दौड़ में खाने आदि में गड़बड़ी से </span><span style="font-family: Mangal;">आज कल यह बीमारी ज्यादातर लोगों में पा</span><span style="font-family: Mangal;">ई जाती है। इस शिकायत से निजात पाने के लिए निम्न लिखित गाने गाये या सुने । जैसे ;</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-हमने तुझसे प्यार किया है जितना, कौन करेगा उतना (दूल्हा-दुल्हन)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-तुम कमसिन हो नादाँ हो नाजुक हो भोली हो ( आई मिलन की बेला)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-तकदीर का फ़साना जाकर किसे सुनाये( सेहरा)</span><br />
<span style="font-family: Mangal;">-आयो कहाँ से घनश्याम (बुढ्ढा मिल गया) और रहते थे कभी जिनके दिल में (ममता) आदि</span><br />
<br />
<span style="font-family: Mangal;"> अतः यह सही है कि पृथ्वी पर विराजमान सुन्दर प्रकृति और उसके बारहमासी मौसम ने मनुष्य को रागों की उत्पत्ति के लिए प्रेरित किया और आज हम सभी संगीत के माध्यम से प्रत्येक मौसम का आनंद गीतों द्वारा उठाते है, जो हमें हर मौसम में कई शारीरिक रोगों से लाभान्वित भी कर रहे है। इसलिए आप सभी प्रतिदिन २०-२५ मिनिट अच्छा संगीत सुने या गाये या किसी भी तरह से इससे जुड़े रहे, जो हमें अनेक रोगों से चुस्त-दुरुस्त, </span><span style="font-family: Mangal;">ऊर्जान्वित</span><span style="font-family: Mangal;"> और निरोगी </span><span style="font-family: Mangal;">बनाये रखने में सदा </span><span style="font-family: Mangal;">सहायक होगा । </span><br />
<span style="font-family: Mangal;"> </span><br />
<span style="font-family: Mangal;"> </span><br />
<span style="font-family: Mangal;"><br /></span>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Mangal;"> </span><span style="font-family: Mangal;"> </span></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-1518833438112251802014-12-16T04:34:00.002-08:002014-12-26T03:12:52.948-08:00क्यों और कहां समाप्त हो रही हमारी मानवता <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">जैसा
हम सभी भलीभांति जानते है</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;"> कि
हमारा देश अनेक सामाजिक</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">
आर्थिक</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;"> सुरक्षा</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;"> </span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">राजनैतिक
से जुडे मामलों तथा महिला सुरक्षा</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">
नशाखोरी और ना जाने कितनी बडी बडी समस्याओं और परिस्थितियों से बुरी तरह से ग्रसित
तथा जकडा हुआ है। इन समस्याओं के निराकरण हेतु पहले भी एक मत से अनेक प्रयास होते
रहे है</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">। किंतु </span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">आज सरकार
और सामाजिक संस्थाओं में उच्च पद पर विराजमान कुछ सम्मानित नेता और समाजसेवी लोग इन
समस्याओं के सम्पूर्ण निदानों के कार्य के
प्रति अपना महत्वपूर्ण योगदान दे रहे है। उसके बाद भी देश की प्रगती मे</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">ं बाधक </span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">संकुचित सोच वाले हमारे समाज के
कुछ मतलबी लोग और मुख्य रूप से एकता और अखंडता का चोला पहने हमारी राजनैतिक पार्टियों
के कुछ पाखंडी स्वार्थी नेता इन जरूरी और मूलभूत समस्याओं से उबरने हेतु किये जा
रहे अभूतपूर्व प्रयासों में समर्थन और बढावा ना देते हुये जितनी ज्यादा से ज्यादा
हो सके निंदा</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;"> आलोचना
और अवहेलना कर देश की जनता को भ्रमित कर रहें है। इस संकुचित सोच से लोगों में गलत
संदेश जा रहा है</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">,</span><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;"> जिससे
झूठ और फूट को बढावा देकर हमारी एकता और अखंडता को तोड कर देश को विभाजित रखने का
काम लगता है। इसके कारण ही हमारी समस्यायें आज भी वहीं की वहीं है। <b><u>क्या यही
हमारी नैतिकता और मानवता के मूल्य है </u></b></span><b><u><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;">?</span></u></b><span lang="HI" style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Mangal; font-size: 12pt;">
यदि इस प्रकार की मानवता और मानसिकता रही तब ऐसा महसूस होता है कि आने वाले
समय में हमारी समस्याओं के निराकरण के शुरूआती अच्छे प्रयासों से मिलने वाले बडे
फायदों से हम वंचित होंगे और सारे प्रयास निरर्थक होकर अधूरे रह जायेंगे। आज
आवश्यकता है इन बातों पर पुनर्विचार करके देश को उन्नति के मार्ग पर ले जाये जिससे
देश के ही लोगों का सम्मान और भला होगा । आईये कुछ मुद्दों पर विचार करते है</span><span style="background: rgb(240, 251, 250); font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt;">;</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">भारत
स्वच्छ अभियान</span></u></b><b><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">
</span></b><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">= एक पहलू यह है कि स्वस्थ और निरोगी होकर खुशहाल रहने के
लिये सभी लोग चाहते है कि हमारा देश स्वच्छ हो</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">
कोई भी नहीं चाहता कि कहीं भी गंदगी दिखे। स्वच्छता के इस कार्य की सार्थक और
सकारात्मक पहल के लिये हमारे देश के प्रधानमंत्री श्री नरेंद्र मोदी ने एक अच्छी
सोच के साथ भारत को साफ सुथरा बनाने के लिये अभियान शुरू किया। इसका ज्यादातर
लोगों ने स्वागत कर अपना समर्थन दिया और सफाई की शुरूआत भी कर दी है। पिछले दो
महिने में ही हम सबने इसका असर भी देखा है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">
ऐसा पूर्ण विश्वास है कि यदि हम सब गंदगी ना करें तथा सफाई रखने का संकल्प करें तब
सबके प्रयास से हम इस अभियान में अवश्य ही सफल होंगे। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">एक दूसरा
पहलू यह भी है कि समाजसेवा से जुडी यह अच्छी बात हमारे बडे बडे नेताओं के साथ हम
में से ही कुछ स्वार्थी बडे लोगों को चुभकर गले नही उतर रही है। ये स्वार्थी नेता
और बडे लोग इस महान कार्य में मदद करने के बजाय कई कमीयों को गिना कर इसे झूठा
नाटक बता रहे है। नेता तो हमेशा मुफ्त में मिल रही सफाई व्यवस्था में रहते है
उन्हें उन लोगों की चिंता कहां है जो गंदगी में अपना जीवनयापन करते है और जिनके
वोट के कारण ही वे शानदार जिंदगी जी रहे है। ये नेता सरकार और विशेष रूप से प्रधानमंत्री
की आलोचना करते थक नहीं रहे है। ऐसी संज्ञा भी दे रहे है कि प्रधानमंत्री को कुछ
काम नही है इसलिये सबको झाडू पकडा दी है। जो प्रधानमंत्री देश और विश्व में हमारे
देश के सभी मामलों और गंभीर समस्याओं को दूर करने के उद्देश्य से कई महान कार्य कर
रहे है</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">। </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">क्या
तब यह बात इन नेताओं से सुनने में अच्छी व शोभायमान लगती है </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;">?</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> क्या यही है इनकी नैतिकता </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;">?</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> शायद
इन्हें यह नहीं मालूम कि लोगों की अच्छी भावना को ठेस पहुंचाकर अपनी रही सही इज्जत
को भी नष्ट कर रहे है</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">। </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कहते
है न कि विनाश काले विपरीत बुध्धी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> इससे उनका हश्र क्या होगा ये भगवान ही जाने। किंतु </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मुझे
लगता है कि अभी भी समय नही गया है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> यदी
चाहे तो वे भी अपनी गल्तियों को सुधारकर और अपना हाथ आगे बढाकर सबके साथ कंधे से
कंधा मिलाकर स्वच्छ भारत अभियान के कार्य में अपना योगदान कर सकते है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">जो एक अच्छी मानसिकता और नैतिकता
का परिचायक होगा और जिससे निश्चित ही देश की भलाई का कार्य होगा। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">महिला सुरक्षा </span></u></b><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> आये दिन छेड्छाड</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> बलात्कार</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> तेज़ाब कांड और हत्या के
मामलों से महिलाओं की सुरक्षा गम्भीर होती
जा रही है। निर्भया कांड के पश्चात कई कडे कानून बनाये गयेतथा पुलिस को दोषी बनाकर
कई पुलिस प्रशासन में बदलाव किये</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> किंतु उस पर
अमल नहीं होने से अपराधी निर्भय होकर महिलाओं पर अत्याचार कर रहे है। राजनैतिक
पार्टियां अपनी रोटियां सेंक रही है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> बडे शहरों में कुछ पुरुष और महिला नेता एक दो दिन धरना और प्रदर्शन
के साथ अपना विरोध प्रकट करती है और इस विषय पर रोज ही बडी बहस करती है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> किंतु इस समस्या का स्थाई हल एक राय से नहीं निकाल पा रही है।
इसका हल निकालने और सुरक्षा के प्रति गैरजिम्मेदाराना रवैया शायद इसलिये तो नहीं की
यह मामला महिलाओं का है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> जिसे समाज में नजर अंदाज किया जा सकता
है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">एक पहलू यह होना चाहिये</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अब जरूरत है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> कि महिलायें खुद इसका हल निकाले। सबसे पहले शहर की सभी महिला
कर्मियों को समाजसेवी महिलाओं और सरकार में विराजमान महिला नेताओं के साथ एक साथ बैठकर
एकजुटता दिखाते हुये इस समस्या के लिये ठोस उपाय ढूढने होंगे। उसके बाद उन्हें सरकार
व पुलिस प्रशासन के खिलाफ भी साथ ही आक्रामक रूख अपनाते हुये लडाई लडनी होगी और अपने
सुरक्षा के लिये जैसे को तैसा वाले तरीके से कुछ त्वरित मांगों को रखकर घोषणा करनी चाहिये कि वे अब किसी भी पार्टी
को वोट करने के लिये मतदान में हिस्सा नहीं लेंगी। महिला के बलात्कार में अपराध करने
वाले को और </span> तेज़ाब से किये जा रहे महिलाओं पर हमले के दोषी को पूर्णतया दोषी पाये जाने पर बीच चौराहे पर पहले कोडों से मारा जाये फिर तुरंत
फांसी की सजा का प्रावधान किया जाये। तेजाब कांड वाले अपराधियों को सड़क पर पकड़ कर नंगा करके पुलिस के निर्देशन में तेज़ाब से ही नहलाया जाए ताकि आगे से तेज़ाब फैकने वालों पर कड़ाई से सख्ती हो सके तभी इसका हल होगा। </div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">दूसरा पहलू यह भी है कि हमारा देश आज भी शिक्षा में कमी के कारण
और मानवता जैसे आचरण में काफी पिछडा हुआ है। महिलाओं पर हो रहे अत्याचार में हमारी
अश्लिलता की सभी हदें पार करती काल्पनिक फिल्मों का बडा योगदान है सरकार को चाहिये
इस प्रकार की फिल्मों के निर्माण पर पूर्ण प्रतिबंध लगाये। शिक्षित और अशिक्षित सभी
लोग इस काल्पनिक फिल्मों से प्रेरित होकर ऐसी बडी भूल कर बैठते है जो जीवन में सरल
और वास्तविक नहीं होती है। पुलिस प्रसाशन</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> सरकारी और गैरसरकारी संस्थाओं को चाहिये की वे महिला कर्मियों
का विशेष ध्यान रखने के उपाय ढूढें । रात्री शिफ्ट में महिलाओं को कार्य करने के लिए
प्रतिबंध किया जाये जिसके फलस्वरूप महिलाओं
की सुरक्षा बढेगी और उन पर होने वाले मामलों में कमी के साथ सुधार होगा। और महिलाओं
का भी कर्तव्य बनता है कि इस बुराई से बचने में अपना योगदान दें। महिलाओं की स्वंत्रतता
अपनी जगह सही है किंतु ऐसी भी नहीं कि वे देर रात में घरों से बाहर घूमें क्योंकि अभी
ऐसा स्वंत्रत माहौल नहीं है हमारे देश का। अत: महिलाये स्वत: सतर्क रहते हुये अपना
कार्य करें तब यह संभव है कि उनकी सम्मान सहित सुरक्षा सदैव बनी रहेगी। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">नशाखोरी </span></u></b><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> नशे की लत जैसी समस्या
भी हमारे युवा पीढी के जीवन को अंधकार के रास्ते पर ले जा रही है । हमारे ही समाज के
बच्चों से लेकर बडे तक नशे की लत के आदी होकर अपने जीवन को खोखला और बर्बाद कर रहे है। समाज में फैली
यह सभी आदतें भी केंसर की तरह एक बीमारी है जिसका कोई स्थाई हल नहीं निकल रहा है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">इस को देखते हुये प्रधानमंत्री ने अपनी मन की बात के माध्यम
से नशे की लत में फंसे युवा लोगों और उनके परिवार को इससे मुक्ति पाने के लिये कुछ
सुझाव दिये जो वास्तव में अति उपयोगी और तारीफ के काबिल थे। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">उनके इस सुझाव से विरोधी पार्टी के लोग उन्हें बधाई के बजाय
उन्हें तुरंत ही इस के लिये दोषी मानकर कट्घरे में खडा करने में नहीं चुके</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> और अजेंडा बनाने और ना जाने कितने कारण बताकर गलत साबित करना
चाह रहे है। इस संकुचित मानसिकता और सोच ने फिर से सवाल उठा दिये। क्या मोदी जी ने
लोगों को नशे की लत लगाई जो उनसे ऐसे प्रश्न पुछे जा रहे है । उन्होनें अपनी तरफ से
एक मार्गदर्शक के रूप में इस लत को दूर करने के उपाय बताये यह उनका बढप्पन था। आशा
है उनके सुझावों पर यदि अमल किया जाये तो यह समस्या हल हो सकती है।</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> ऐसी ही ना जाने कितनी
बाते और समस्यायें हमारे देश में रोज ही टीवी
के समाचारों के माध्यम से सुनने और देखने को मिलती है जिन पर रोज ही बडी बहसें होती
है । पक्ष और विपक्ष आपस में ही उलझ कर रह जाते है और बहस को राजनीति और धर्म सम्प्रदाय
से जोड्कर समाप्त कर देते है । उसका हल नहीं निकलता और मुद्दा वहींका वहीं रह जाता
है इससे स्पष्ट है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> कहीं न कहीं हमारी मानवता और नैतिकता
समाप्त हो रही है । </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-44443217939320212232014-12-10T22:33:00.003-08:002014-12-11T04:01:27.337-08:00स्कूल एवं कॉलेज के विद्यार्थियों हेतु उपयोगी बातें <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> हमारे देश भारत के
लिये 10 दिसंबर 2014 का दिन एक और सम्मान लेकर आया जब एक सामाजिक </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कार्यकर्ता श्री कैलाश सत्यार्थी को उनके विशिष्ट कार्य के
लिये शांति के नोबेल पुरुस्कार से नवाजा गया।
श्री कैलाश सत्यार्थी जी ने जबरन बाल मजदूरी कराये जा रहे बच्चों</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अनाथ बच्चों</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> भागे या भगाये गये बच्चों को उनके माता पिता से मिलवाने का
संकल्प लिया था और अपने जीवन को इस कार्य के प्रति समर्पित कर दिया । ऊन्होंने बच्चों
के जीवन को पुन: सवांरने के इस महान कार्य में अनेक कठिनाईयों का सामना भी किया</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> यहां तक की उनको मारने की कोशिश भी की गई। उसके बाद भी वे बिना
किसी भय के लगातार इस कार्य में जी जान से जुटे रहे। इसका आज परिणाम यह हुआ कि आज लाखों
बच्चों का जीवन बच गया और उन बच्चों के चेहरे की मुस्कान और अधिकार उन्हें वापस मिल
गये । इस ईनाम के लिए श्री कैलाश सत्यार्थी जी को अनेक बधाईयाँ जिसके वे पूरे हकदार है। </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">इन बातों ने मुझे भी आज कुछ बच्चों के लिये लिखने का विचार आया।
मुझे लगा कि हमारे देश में अनेक समस्यायें है जैसे</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">;</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अशिक्षा</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> बेरोजगारी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> भूखमरी</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> रोज आये दिन होते
बलात्कार और हत्यायें आदि आदि। इन समस्याओं का हल ढूढना भी बहुत बडा काम है। सरकारें इस कार्य के लिये अनेक योजनाओं के
माध्यम से प्रयत्न करती है फिर भी यह कम होने का नाम नहीं लेती है । इसमें हमारे देश में हो रहा भ्रष्टाचार भी एक बडा कारण है । <b>तो क्या इसका कोई भी हल नहीं है </b></span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><b>?</b></span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मुझे लगता है कि क्यों ना हम ही इसका हल बने । माध्यम होंगे हमारे
समाज और परिवारों के ही बच्चे। यदि हम बच्चों को एक अच्छा और शिक्षित इंसान बनाते है तो यह हमारे
देश की मजबूत नींव बनाने में अच्छा योगदान करेगा तथा जो हमारे देश की कई बड़ी समस्याओं को जड़ से समाप्त करने में अहम भूमिका अदा कर सकता
है। आइये अब इस कार्य के लिए कुछ जरूरी बातों पर गौर करते है; </span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<span style="background-color: #f0fbfa; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 14pt; text-align: justify;"> </span>हमारे देश,समाज और परिवार की नींव को मजबूती प्रदान करने वाले हमारे प्यारे बच्चों से उसके जन्म के बाद से ही सभी के मन में स्वाभाविक रूप से अनेक बातों और आशाओं का समुंदर हिलोरें लेने लगता है, जैसे; मेरा बच्चा भविष्य में क्या बनेगा, क्या करेगा, उसका जीवन कैसे खुशहाल व उज्जवल होगा तथा वह हमारे देश, समाज और परिवार के प्रति अपना कर्तव्य कैसे निभाएगा आदि आदि । बच्चों के भविष्य के बारे में सोच और चिंतन से सभी को एक मार्ग मिलता है और वे इस कार्य को किस प्रकार से करें उसके लिए प्रयत्नशील होने लगते है। उस समय बच्चों के बेहतरीन लालन-पालन और शिक्षा की व्यवस्था सबका प्राथमिक कार्य हो जाता है तथा वे बच्चों में अच्छे संस्कार, उनकी अच्छी शिक्षा व सेहत आदि के कार्य में व्यस्त हो जाते है । हमारे देश, समाज और परिवारों के हर वर्ग को ऐसे जन्मजात संस्कार मिले है, जिसमें हर माता-पिता अपने कर्तव्य को निभाते हुए बच्चों के भविष्य को सवांरने और सजाने के लिए अपने अपने सामर्थ्य और शक्ति से पूर्ण करने का भरपूर प्रयत्न करते है, तब जाकर तारे की तरह चमकता एक सम्पूर्ण और कामयाब इंसान बनता है ।जिस पर प्रत्येक माता-पिता को गर्व है, जिसके अनेक अच्छे उदाहरण हर परिवार में आसानी से देखने और सुनने को मिल जाते है । यदि माता-पिता का यह सपना पूरा हो जाए तब उस पल उनसे ज्यादा खुशनसीब इंसान इस दुनिया में और कोई नहीं होता, यह हम सभी समझ और सोच सकते है । <br />
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b><u>क्या हो बच्चों के कर्तव्य -</u></b> हमने देखा कि कैसे हर माता-पिता, बच्चों के बचपन से ही उनके लालन-पालन के लिए कितनी कड़ी मेहनत करते है । तब वे भी अपनी इस परीक्षा के लिए एक दिन इस इन्तजार में रहते है, कि उनके इस कार्य में वे कितने सफल हुए । आपको यह भी मालूम होना चाहिए कि उनकी इस परीक्षा और मेहनत के परिणाम में मात्र उनके बच्चे की ही सफलता निहित होती है ।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अब जब आप सभी बच्चे अपने पेरेंट्स द्वारा सिखायी बातों और उनके दिए गए संस्कारों के साथ बड़े हो रहे है और एक विद्यार्थी की तरह स्कूल और कॉलेज की पढ़ाई के अतिरिक्त अच्छा खाना खाने, अच्छे कपड़ें पहनने, खेलकूद करने और दोस्त बनाने में मजे से अपने माता-पिता के साथ रहकर एक बड़े कामयाब इंसान बनने की कोशिशों में दिन-रात लगे है, तब आपको भी कुछ ऐसे अच्छे और छोटे-छोटे जरूरी काम करने होंगे, जो आने वाले समय में और आज के प्रतियोगिता के कठिन दौर में कामयाबी हासिल करने के लिए आपके लिए करना नितांत आवश्यक हो गए है । आइये कुछ बातों पर विचार करें जिस पर सभी को अमल में लाकर अपना कार्य करना चाहिए ;</div>
<div style="text-align: justify;">
1. सबसे पहले अपनी दिनचर्या को व्यवस्थित करें। एक निश्चित टाईम टेबल बनाए जिसमें सुबह उठने से लेकर रात को सोने तक का एक निश्चित समय निर्धारित करें और इसका पालन नियमित करे। आप किसी भी कक्षा के विद्यार्थी हो अपने कार्य पढ़ाई के प्रति सदैव सचेत रहे । अपने कॉपी और किताबों का पढ़ाई करते हुए विशेष ख्याल रखें, उनकी पूजा करें क्योंकि वही माँ सरस्वती है जो आप के लिए ज्ञान का खजाना है। </div>
<div style="text-align: justify;">
2 . सुबह जल्दी सोकर जागना एक सबसे अच्छी आदत है इससे आप सदैव ऊर्जान्वितऔर स्फूर्तिवान बने </div>
<div style="text-align: justify;">
रहते है । सुबह स्कूल जाने से पहले थोड़ी हल्की कसरत करें ताकि आपके शरीर के सभी अंग तरोताजा होकर दिन भर काम करने, खेलने आदि के लिए तैयार रहे ।</div>
<div style="text-align: justify;">
3. रात को ही स्कूल की ड्रेस आदि तैयार रखे जिससे सुबह कोई भी परेशानी ना हो।जिससे समय की बचत होगी और आप फटाफट तैयार होकर समय पर स्कूल, कॉलेज के लिए पहुँच सकेंगे । स्कूल/कॉलेज में एक सुव्यवस्थित ड्रेस के साथ रहने से आपके शिक्षक हमेशा आपसे खुश रहेंगे और आप हमेशा स्मार्ट अनुभव करेंगे जो आपको पढ़ाई और अन्य कार्यकलापों के काम में दिलचस्पी बढ़ाता रहेगा । </div>
<div style="text-align: justify;">
4. अपने होमवर्क को रोज पूरा करें और जो रोज पढ़ाया जा रहा है उसे घर पर रिवाइज करें । जिससे आप स्कूल/कालेज में कभी पीछे नहीं रहोगे और इस आदत से आपको किसी ट्यूशन की जरूरत नहीं होगी और आप हमेशा अच्छे नंबरों से पास हो सकोगे। छुट्टी के दिन या परीक्षा के समय सुबह 5 बजे उठकर पढ़ाई ज्यादा फायदेमंद होती है अत: जल्दी सोये और जल्दी सोकर उठकर याद करें। </div>
<div style="text-align: justify;">
5. स्कूल/कॉलेज में पढ़ने वाले बच्चों को पढ़ाई के अलावा एक शौक के रूप में रोज अखबार और अच्छी अपनी मनपसंद की किताबों को भी पढ़ना जरूरी है जिससे आपके सामान्य ज्ञान में वृद्धि होगी । इसके अलावा रोज लगभग एक घंटा कोई भी खेल खेंले जिससे आप पूरी तरह से शारीरिक तौर से फिट रहेंगे। ये अच्छी आदतें या शौक आपको भविष्य में किसी भी इंटरव्यू या संवाद में सफल बनाने में काम आएगी। </div>
<div style="text-align: justify;">
6. पढ़ाई के बाद मिले समय में घर के छोटे-छोटे कामों में पेरेंट्स की मदद करें जैसे; खाना खाने के बाद बर्तन सिंक में खुद रखें, खाना बनाने की कला को अपनी मम्मी के निर्देशन में सीखें, अपने कपड़े धोये, अपने जूते पोलिश करें, अपने कपडे प्रेस करें उन्हें करीने से रखें आदि आदि । ये सभी काम आपको आपके सर्विस या हॉस्टल और अन्य जगहों पर बहुत काम आएंगे जब आप अकेले होंगे ।</div>
<div style="text-align: justify;">
7. यदि हो सकें तो कोई एक संगीत की विधिवत कला जरूर सीखें जैसे; गायन, वादन, नृत्य। ड्राइंग और पेंटिंग को भी सीखें जो आपके सम्पूर्ण व्यक्तित्व विकास में स्कूल और कॉलेज में काफी ज्यादा मददगार होगा । इन कलाओं से युक्त व्यक्ति अच्छे संस्कारो सीखता है और दूसरो के साथ खुद अपना मनोरंजन कर सकता है, अच्छा संगीत आपको शांत रखने और आपका कार्य के प्रति कंसंट्रेशन बढ़ाता है । इस कला के दम पर आप अपने स्कूल और कॉलेज या कार्य क्षेत्र में सांस्कृतिक कार्यक्रमों के माध्यम से ज्यादा पॉपुलर हो सकते है ।</div>
<div style="text-align: justify;">
8. आज के वैज्ञानिक युग में कंप्यूटर और मोबाइल के बिना काम करना आसान नहीं है फिर भी यदि बच्चे इसका उपयोग कम से कम करें तो अच्छा होगा, मात्र पढ़ाई के आवश्यक काम उस पर करें । वाट्स ऎप और फेसबुक पर केवल अच्छे दोस्त बनाये और माता- मिले संस्कारों को ध्यान में रखते हुए सभी को आदर और सम्मान दे। क्योंकि आज के समय में यह कम ही बच्चों में दिखाई देता है । यदि आप कंप्यूटर पर कार्य करते है तब रोज व्यायाम जरूर करें, कार्य के बीच बीच में १० मिनट का विराम दे ताकि आँखे ख़राब होने का चांस कम हो ।</div>
<div style="text-align: justify;">
9. अपने घर पर या आस-पड़ोस में यदि परीक्षा के दिनों में लॉउडस्पीकर या अन्य शोर शराबा हो तो तुरंत इसका विरोध करे क्योंकि यह आपका हक़ है । आप भी अपने घर पर शादी या अन्य कार्य में साउंड सिस्टम का उपयोग कम आवाज में करें ताकि आप की वजह से भी किसी अन्य को पढ़ाई में बाधा ना हो । </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
यदि आपको अपना जीवन खुशहाल बनाना है और आपके पेरेंट्स के सपनो को पूरा करना है, तब आज से ही उपरोक्त बताई बातो पर अमल करें जो निश्चित ही आपको एक अच्छा इंसान बनाने में मदद करेगा । जब सभी पढ़े-लिखे अच्छे इंसान होंगे तो शायद आज की रोज मुँह उठाती समस्याएं अपने आप ही समाप्त हो जाएगी । तो आइये अपने देश के लिए आप भी श्री कैलाश सत्यार्थी जैसे बन कर देश को विभिन्न समस्याओं से निजात दिलाने का प्रयास करें । इसलिए जमकर पूरे जोश के साथ अपने कार्य के प्रति समर्पित रहें जो आप के लिए महत्वपूर्ण है । अंत में सभी बच्चों को आने वाले परीक्षा और प्रतियोगिताओं के लिए ढेर सारी शुभकामनाएं देता हूँ और ईश्वर से प्रार्थना करता हूँ कि आप अपने हर कार्य में सफल हो तथा आपका भविष्य उज्जवल और जीवन मंगलमय हो । </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-4770543745688898482014-12-08T22:42:00.001-08:002014-12-10T22:38:01.394-08:00फिल्मों से दूषित होती भारतीय संस्कृति<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div>
<span class=" transl_class" id="0" title="Click to correct"><b><u>फिल्मों से दूषित होती भारतीय संस्कृति</u></b></span><br />
<span class=" transl_class" title="Click to correct">आज पुनः देश एक और बलात्कार के मामले से निश्चित दुखी है, उबर टैक्सी में हुए निर्दोष लड़की के बलात्कार के लिए कौन दोषी है इस पर दूरदर्शन के विभिन्न चैनलों, अखबारों आदि में जोरदार विरोध के साथ चर्चा है। मुझे लगता है,भारतीय</span> <span class=" transl_class" id="1" title="Click to correct">संस्कृति</span> <span class=" transl_class" id="2" title="Click to correct">के</span> <span class=" transl_class" id="3" title="Click to correct">बिगड़ते</span> <span class=" transl_class" id="4" title="Click to correct">स्वरुप</span> <span class=" transl_class" id="10" title="Click to correct">में</span> <span class=" transl_class" id="7" title="Click to correct">आज</span> <span class=" transl_class" id="8" title="Click to correct">की</span> <span class=" transl_class" id="9" title="Click to correct">फिल्मो</span> <span class=" transl_class" id="11" title="Click to correct">ने</span> <span class=" transl_class" id="12" title="Click to correct">अपना</span> <span class=" transl_class" id="13" title="Click to correct">बहुत</span> <span class=" transl_class" id="14" title="Click to correct">बड़ा</span> <span class=" transl_class" id="15" title="Click to correct">योगदान</span> <span class=" transl_class" id="16" title="Click to correct">दिया</span> <span class=" transl_class" id="17" title="Click to correct">है</span>।<br />
निर्भया कांड के समय भी मुझे इस बीमारी की जड़ केवल भारतीय फ़िल्में ही लगी थी और आज भी वही कारण है । इस सब अपराधों के लिए मात्र सरकारों या पुलिस पर दोष लगाना जायज नहीं है। हमारे देश का<br />
सरकारी तंत्र और उसकी कड़ी कानूनी व्यवस्था ऐसी बनाई गयी है कि समाज और देश में एक सदभावपूर्ण और शांति का वातावरण बने जो देश के सर्व विकास में उपयोगी हो । सरकार और उसका तंत्र अपना कार्य भलीभांति करता है किन्तु जब लोग ही अशिक्षित हो और जहाँ शिष्टाचार तथा नैतिक मूल्यों की कमी हो वहां कोई भी सरकारी तंत्र हो कभी अच्छा वातावरण निर्मित नहीं हो सकता । लोग क़ानून का पालन नहीं करते कारण उन्हें उसके लिए कठोर दंड का प्रावधान नहीं है ।<br />
<br />
इस कुरीति को बढ़ावा देने के लिए जिम्मेदार है हमारा मिडिया, सच्चाई और वास्तविकता से दूर फ़िल्में और प्रत्येक चैनल पर दिखाए जा रहे कंडोम, बॉडी स्प्रे या अन्य कपड़ो से लेकर कार तक के विज्ञापनों में अश्लील दृश्य जो सेक्स को ज्यादा दिखाकर अपने सामान को बेचना चाहते है । इससे हमारे समाज के सभी आयु के नर नारी बुरी तरह से प्रभावित होकर मानसिक रूप से बीमार हो रहे है । आज इस दौड़ती भागती जिंदगी में लोग स्वार्थी होकर अपना कार्य करे है, किसी को किसी से कोई मतलब नहीं, कोई मानवता नहीं रह गयी है और जो कभी कभी दिखती है वह भी दिखावा ही होती है । </div>
<div>
<span class=" transl_class" id="19" title="Click to correct">फिल्मो</span> <span class=" transl_class" id="20" title="Click to correct">में</span> <span class=" transl_class" id="21" title="Click to correct">दिखाए</span> <span class=" transl_class" id="22" title="Click to correct">जा</span> <span class=" transl_class" id="23" title="Click to correct">रहे</span> <span class=" transl_class" id="30" title="Click to correct">सेक्स</span> <span class=" transl_class" id="31" title="Click to correct">अपील</span> <span class=" transl_class" id="33" title="Click to correct">के</span> दृश्यों ,<span class=" transl_class" id="25" title="Click to correct">उनके</span> <span class=" transl_class" id="26" title="Click to correct">फिल्मांकन</span> ,<span class=" transl_class" id="27" title="Click to correct">संगीत</span>,<span class=" transl_class" id="28" title="Click to correct">तथा</span> <span class=" transl_class" id="29" title="Click to correct">निर्देशन</span> <span class=" transl_class" id="34" title="Click to correct">ने</span> <span class=" transl_class" id="35" title="Click to correct">आधुनिकता</span> <span class=" transl_class" id="36" title="Click to correct">के</span> <span class=" transl_class" id="37" title="Click to correct">नाम</span> <span class=" transl_class" id="38" title="Click to correct">पर</span> <span class=" transl_class" id="39" title="Click to correct">भारतीय</span> <span class=" transl_class" id="40" title="Click to correct">संस्कृति</span> <span class=" transl_class" id="41" title="Click to correct">के</span> <span class=" transl_class" id="42" title="Click to correct">स्वरुप</span> <span class=" transl_class" id="43" title="Click to correct">को</span> <span class=" transl_class" id="44" title="Click to correct">बदल</span> <span class=" transl_class" id="45" title="Click to correct">कर</span> <span class=" transl_class" id="46" title="Click to correct">रख</span> <span class=" transl_class" id="47" title="Click to correct">दिया</span> <span class=" transl_class" id="48" title="Click to correct">है</span>। <span class=" transl_class" id="49" title="Click to correct">जनता</span> <span class=" transl_class" id="50" title="Click to correct">को</span> <span class=" transl_class" id="51" title="Click to correct">सेक्स</span> <span class=" transl_class" id="52" title="Click to correct">के</span> <span class=" transl_class" id="53" title="Click to correct">नाम</span> <span class=" transl_class" id="54" title="Click to correct">पर</span> <span class=" transl_class" id="55" title="Click to correct">अपनी</span> <span class=" transl_class" id="56" title="Click to correct">फिल्मो</span> <span class=" transl_class" id="57" title="Click to correct">को</span> <span class=" transl_class" id="58" title="Click to correct">दिखाकर</span> <span class=" transl_class" id="60" title="Click to correct">एवं</span> <span class=" transl_class" id="61" title="Click to correct">पश्चिमी</span> <span class=" transl_class" id="62" title="Click to correct">सभ्यता</span> <span class=" transl_class" id="63" title="Click to correct">को</span> <span class=" transl_class" id="64" title="Click to correct">अपनाने</span> <span class=" transl_class" id="65" title="Click to correct">कि</span> <span class=" transl_class" id="66" title="Click to correct">बात</span> <span class=" transl_class" id="67" title="Click to correct">कह</span> <span class=" transl_class" id="68" title="Click to correct">कर</span> <span class=" transl_class" id="69" title="Click to correct">मात्र</span> <span class=" transl_class" id="70" title="Click to correct">पैसे</span> <span class=" transl_class" id="71" title="Click to correct">का</span> <span class=" transl_class" id="72" title="Click to correct">खेल</span> <span class=" transl_class" id="73" title="Click to correct">खेला</span> <span class=" transl_class" id="74" title="Click to correct">जा</span> <span class=" transl_class" id="75" title="Click to correct">रहा</span> <span class=" transl_class" id="76" title="Click to correct">है</span>। सामाजिक जीवन से जुडी अच्छी कहानियों से दूर होकर तथा पैसा बनाने की लालसा ने फिल्मों से जुड़े स्वार्थी लोगों ने भारत देश के समाज की केवल बुराईयों को ज्यादा दिखाकर तथा अश्लीलता वाले दृश्यों के बल पर शिक्षित व अशिक्षित लोगों में इन बुराइयों की प्रवत्ती को बढ़ाने में मदद की है जिससे लोग मानसिक रूप से बीमार हो रहें है। इसका कारण है कि आज आये दिन बलात्कार, हत्या, मारपीट, चोरी डकैती जैसी घटनाएं हो रही है । निर्भया के बाद एक के बाद एक कई बलात्कार के मामले बढ़ते ही जा रहे है । इस प्रकार के अपराधों को दूर करने या इसमें कमी लाने के लिए कोई भी फिल्म का निर्माण नहीं किया गया है ताकि लोग कुछ उसे देखकर मानसिक बीमारी से निजात पा सके।<br />
आज आम आदमी हमारे देश की अन्य बड़ी समस्याओं पर नजर नहीं रखता वह काम केवल सरकार का है मानकर चलता है । आतंकवादी हमलों से कोई परेशान नहीं होता उसमे शहीद हो रहे सुरक्षा कर्मियों के लिए किसी को कोई भी दुख नहीं होता। कारण देश भक्ति में कमी आना है सभी अपने आप को ज्यादा ही आज़ाद महसूस कर रहा है।<br />
हमारे देश की संस्कृति में महिलाओं के लिए विशेष जरूरत होती है की वे अपनी मर्यादा और सम्मान के लिए सदैव सतर्क हो । उनको पूर्ण आज़ादी हो किन्तु इसका मतलबी यह नहीं कि वे मर्दों जैसे रात में भी निडर होकर रहे। हमारे देश की मानसिकता में अभी इतना ज्यादा बदलाव नहीं आया है कि महिलाएं स्वतंत्र होकर कुछ भी करें । आवश्यकता है कि अपने आप को सुरक्षित कैसे रखकर काम करें उसके लिए जरूरी है कि भारतीय समाज की वेशभूषा का उपयोग हो, फिल्मों में दिखाए जा रही अवास्तविक बातों को ना अपनाये। आदमी हो या महिला सभी की सुरक्षा के लिए कई क़ानून है किंतु हमारा भी दायित्व है की हम कैसे इस समाज में अपने ज्ञान,संस्कार, शिक्षा, शिष्टाचार व नैतिक मूल्यों का परिचय दे और उसके प्रति खरे उतरे । शायद तभी यह संभव होगा कि हमारी देश की संस्कृति बच पाये। <br />
</div>
<div>
<br /></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-19386980981757131182014-12-08T21:15:00.002-08:002015-02-24T21:03:05.015-08:00सफलता का मूल मंत्र है - समय का सदुपयोग <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सफलता</span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-size: 14.0pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">का मूल मंत्र है</span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-size: 14.0pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">- समय का सदुपयोग</span></u></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><br />
(राजभाषा विभाग, भारत सरकार, गृह मंत्रालय से २०१४ में पुरुस्कृत तथा राष्ट्रपति के कर कमलों से सम्मानित लेख)<br />
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सम्पूर्ण विश्व में ऐसे अनेक महापुरुष</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">विद्वान्
दार्शनिक</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">विचारक</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">राजनीतिज्ञ</span><span style="font-size: 10pt;">,
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">वैज्ञानिक</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अभिनेता</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और
सामाजिक कार्यकर्त्ता आदि</span><span style="font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सफल
लोगों की सूची हमें सहज ही मिल जाएगी तथा जिनका नाम हमारी जुबान पर सदैव रहता है</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिन्होंने
अपने जीवन में समय के महत्त्व को समझा और उसका सही उपयोग करके ऐसे</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपने-अपने
क्षेत्रों में</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अनेक कार्य किये</span><span lang="HI" style="font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे
उन्हें महान कार्यों को करने की प्रेरणा मिली और विश्व में अपना नाम अर्जित
कर महान सफलताए प्राप्त की । हमारे समाज व</span><span lang="HI" style="font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आस-पास में भी ऐसे
ही अनेक लोग मिल जायेंगे</span><span lang="HI" style="font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिन्होंने जीवन में समय के रहस्य को पहचाना और
सही दिशा में अपनी आतंरिक उर्जा को समय के साथ जोड़कर जीवन में सफलताये प्राप्त कर
बड़े-बड़े पदों पर अपना स्थान बनाया और देश के लिए महान कार्य किये। </span></div>
<span style="font-size: 10.0pt;"><div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 10pt;"> </span></div>
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आज
यह ज़रूरी हो गया है</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि हम सभी को भी अपने जीवन काल में समय की महत्ता
को समझाना होगा ताकि हम आने वाली हमारी भावी पीढ़ी को सही मार्गदर्शन दे सकें ।
अपने जीवन की नई शुरुआत का सही समय है</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिसमें हम अपनी गलतियों में सुधार करके</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नियमित
सही व् अनुशासित दिनचर्या व् नई उर्जा और उमंग के साथ अपने व्यक्तित्व को
निखारने</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपनी शिक्षा बढाने साथ ही अपने कैरिएर को मजबूत
बनाने में अहम् भूमिका निभाए</span><span style="font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो</span><span lang="HI" style="font-size: 10pt;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हम सब की सफलता का मूल-मंत्र होगा।</span></div>
<span style="font-size: 10.0pt;"><div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 10pt;"> </span></div>
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आइये</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">क्यों न हम सभी आज ही यह संकल्प करें</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि
हम अपने मूल्यवान जीवनकाल में समय का सदुपयोग करेंगे और सफलता की चरम सीमा को पाने
का प्रयत्न करेंगे जिससे हमारे साथ हमारी आने वाली भावी पीढ़ी</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सम्पूर्ण
समाज व् देश के लिए कुछ ऐसे कार्यो को करने की प्रेरणा और ताकत मिले</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे
हम अपने परिवार</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समाज और देश की भलाई में महत्वपूर्ण योगदान दे
सके।</span><span style="font-size: 10.0pt;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सफलता पाने के लिए
समय के सही उपयोग का बहुत बड़ा योगदान होता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">,
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">यह हम सभी जानते है। फिर भी आइये कुछ
विशेष बातों को अपने दैनिक दिनचर्या में अपनाने या ढालने की कोशिश करते है</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो हमें समय के सही उपयोग में सहायक हो सकती है।
</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l1 level1 lfo8; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अगर
आप सफल होना चाहते हैं</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तो आपको सफलता के घिसे-पिटे रास्तों पर चलने के
बजाय नये रास्ते बनाना चाहिये। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जान. डी. राकफेलर</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समय का पूर्ण उपयोग-</span></u></b><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कुछ
बेहतर पाने के लिए हमें समय को लेकर अधिक सचेत व सावधान रहना होगा। यह भी
ध्यान रखना होगा</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि हम समय को किस प्रकार और कैसे व्यतीत करते है।
समय का उचित संयोजन/प्रबंधन करने के लिए यह भी तय करना होगा कि कि हम ऐसे कार्य
करें जो हमारे जीवन में अच्छे मूल्यों व् आदर्शों की स्थापना करे। इसलिये यह
आवश्यक है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि काम के दौरान सभी छोटी-छोटी बातों का ख्याल
करें जो हमारे लिए लाभकारी हो। समय का सही उपयोग तभी संभव है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जब
हम अनावश्यक बातों को कभी भी प्राथमिकता ना दे। </span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l4 level1 lfo7; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हालांकि
कोई भी व्यक्ति अतीत में जाकर नई शुरुआत नहीं कर सकता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">लेकिन
कोई भी व्यक्ति अभी शुरुआत कर सकता है और एक नया अंत प्राप्त कर सकता है। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्ल
बार्ड</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सही</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्य</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">योजना</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;">, </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सृजनात्मकता
एवं तत्परता</span></u></b><span style="font-size: 10.0pt;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">यदि हमारे समक्ष</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्य की योजना का
सही प्रारूप जैसे</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">किसी भी</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्य को करने में लगने वाली ज़रूरी सामग्रियों </span><span style="font-size: 10.0pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">प्रक्रियाओ
व उस पर लगने वाले समय की निश्चित</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रुपरेखा आदि हो तब कार्य को प्रारंभ से अंत तक
करने में सरलता के साथ संपन्न करने की आत्म-संतुष्टि मिलती है। इसके अलावा</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हम
अपने खाली समय को हम कहाँ और कैसे बिताये</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">किन विषयों पर वार्तालाप करें तथा किस प्रकार के
कार्यक्रमों और सामाजिक सम्मेलनों में जाये</span><span style="font-size: 10.0pt;">,
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इन</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सभी बातों के प्रति भी</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमें
सतर्क रहना चाहिए और</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमें यह भी खोजना चाहिए कि</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमारे
अन्दर छुपी सृजनात्मकता और योजना को हम और</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कैसे</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अधिक प्रभावशाली बनाने में सफल</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हो।
कार्यों को संपादित</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">करने की तत्परता भी एक विशेष व</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मुख्य
कारक होता है। इस प्रचलित तथा प्रासंगिक दोहे से हम सभी अनभिज्ञ नहीं है कि</span><span style="font-size: 10.0pt;"> "</span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">काल</span></b><b><span style="font-size: 10.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">करे
सो आज कर</span></b><b><span style="font-size: 10.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आज करे सो अब</span></b><b><span style="font-size: 10.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पल
में परलय होएगी</span></b><b><span style="font-size: 10.0pt;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बहुरि करेगा</span></b><b><span style="font-size: 10.0pt;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कब</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">"</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अर्थात कार्य को कल</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">के
लिए ना</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">टालें उसे आज ही कर</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ले</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिसके
अनेक फायदे होते है</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जैसे</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समय की उपयोगिता का ध्यान रखकर कार्य को पूर्ण करने
की ख़ुशी</span><span style="font-size: 10.0pt;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">व कार्य को</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">टालने</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">से</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">होने
वाले अनावश्यक मनोवैज्ञानिक</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तनाव</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">से </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बचाव</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">।</span><span style="font-size: 10.0pt;">
<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l2 level1 lfo6; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बुद्धिमान
व्यक्ति उस समय सीखते हैं जब वे ऐसा कर सकते हैं</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">लेकिन मूर्ख व्यक्ति
उस समय सीखते हैं जब उनके लिए ऐसा करना बहुत जरुरी हो जाता है। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आर्थर
वैलेस्ले</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अनावश्यक दखल से बचे</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;">, </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">करें
अपने मन की</span></u></b><span style="font-size: 10.0pt;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एक कहावत है</span><span style="font-size: 10.0pt;">,
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि "</span><b><span style="font-size: 10.0pt;">Too Many Cooks Spoil The Food</span></b><span style="font-size: 10.0pt;">" </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">यानी</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बहुत
सारे रसोइये मिलकर जब एक ही</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">व्यंजन बनाते</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है तब व्यंजन</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बेस्वाद हो जाता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः
बहुत जरुरी है</span><span style="font-size: 10.0pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि अपने लक्ष्य के लिए आपने अपने दिल और दिमाग
में जो कल्पना बनाई</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हुई है उसमें यदि</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अनावश्यक दखल होगा
तब कार्य की स्वाभिकता खो जाएगी। इसलिए सबकी राय</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सुने और</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपने
विवेक से सही और गलत को</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">निर्धारित करे तथा किसी अन्य के कार्य में</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो
आप के कार्य या स्वभाव के अनुरूप न हो में अनावश्यक दखल ना दे।</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इससे
समय की बचत के साथ अच्छी बातों को ग्रहण करके अपनी मंजिल तक पहुँचने में मदद मिल
सकेगी। </span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l6 level1 lfo5; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जब
तक किसी व्यक्ति द्वारा अपनी संभावनाओं से अधिक कार्य नहीं किया जाता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तब
तक उस व्यक्ति द्वारा वह सब कुछ नहीं किया जा सकेगा जो वह कर सकता है। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हेनरी
ड्रम्मन्ड</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">वर्तमान को पहचाने और</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रणनीति पर रखे विश्वास</span></u></b><span style="font-size: 10.0pt;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपनी दिनचर्या को सैदव निर्धारित करके रखें
ताकि अपने अंदर निहित उर्जा</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दक्षता व समय का उपयोग सही दिशा में हो सके।
वर्तमान ही जीवन की सच्चाई है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिसके कारण से ही हम सभी पहचाने जाते है। कई बार
हम कार्य का प्रारम्भ तो बड़े जोर-शोर से करते है किन्तु धीरे-धीरे मंजिल के करीब
पहुचते समय</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">उत्साह में कमी का अहसास करने लगते है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः
यह जरुरी होता है कि कार्य को अपने दृढ़-संकल्प से लगन के साथ उसके अंजाम तक ले
जाये जिस उत्साह से उसे प्रारंभ किया था। कभी-कभी जीवन में ऐसे भी पल आते है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जब
हमें यह अहसास होता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि हम अपना समय बेकार कर रहे है या कर चुके है।
तब तक मूल्यवान समय तो व्यतीत हो चुका होता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">,
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो फिर लौटकर नहीं आता है। इसलिए यह
आवश्यक है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि अपने कार्य करने की जो भी रणनीति बनाई हो उस
पर पूर्ण आत्मविश्वास के साथ बिना किसी संदेह के अमल करते रहना चाहिए। यह भी ध्यान
रखने योग्य है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि हम भविष्य के बारे में न सोचे ना ही चिंतित हो</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">क्योकि
चिंताओ के सहारे जीवन में कभी भी कुछ हासिल नहीं होता है। अतः वर्तमान को याद रख
के अपने कर्मो को सही रणनीति से</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">निष्पादित करने से ही हमारा जीवन सफल हो सकता है।</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo4; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">किसी
के गुणों की प्रशंसा करने में</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपना समय मत बरबाद मत करो</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">उसके
गुणों को अपनाने का प्रयास करो। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्ल मार्क्स</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कदम</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;">, </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मंजिल
की ओर रखे तथा स्वयं का</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मूल्यांकन करें</span></u></b><span style="font-size: 10.0pt;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अर्जुन ने महाभारत में विजय प्राप्त करने के लिए</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपने
लक्ष्य को भेदने के लिए मछली की एक</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आँख पर निशाना साधने का अभ्यास किया और
उसमे सफलता पाई। वैसे ही हमें कार्यो में सफलता पाने के लिए अपने लक्ष्य को
निर्धारित करना होगा व जो हमेशा लक्ष्य की ओर जाता प्रतीत होना चाहिए और जिससे
हमें हमारे उद्देश्य को प्राप्त करने में मनोवांछित सफलता मिल सके। मंजिल तक
पहुँचने में संघर्ष का परिणाम आपको सदैव मानसिक रूप से ताक़तवर बनाता है जो जीवन के
कठिन समय में हमें सदा मानसिक शक्ति प्रदान करता है। अतः अपना पूरा ध्यान
केन्द्रित करके आगे बढने का तरीका ढूंढना होगा जो किसी जटिल समस्या को सुलझाने में
प्रभावशाली हो सके। </span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo4; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सफलता
इस बात पर निर्भर करती है कि आप चौबीस घण्टे मे कितने प्रयोग कर पाते है। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एडिशन</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 10.0pt;"> <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">
एक निश्चित समय के उपरांत हमें अपना भी मूल्यांकन और समीक्षा करना
आना चाहिए</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे हमें हमारी क्षमता</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्य
कुशलता</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दक्षता एवं दिशा का बोध हो सके। इसे परखने
और समीक्षा के लिए हमें लगातार यह देखना होगा</span><span style="font-size: 10.0pt;">,
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि क्या हम सही दिशा में वर्तमान में
विश्वास के साथ अपने लक्ष्य</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्य शैली और रणनीति आदि पर अमल कर रहे है या
नहीं। इस प्रकार के खुद के मूल्यांकन व समीक्षा से हमें हमारी व्यक्तिगत
सम्पूर्ण क्षमताओ की परख हो जाती है। जिससे हम हमारी कमजोरियों को दूर करने का
प्रयत्न कर सकते है। </span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l5 level1 lfo3; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एक
बार किसी कार्य को करने का लक्ष्य निर्धारित कर लेने के बाद</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इसे
हर कीमत तथा कठिनाई की लागत पर पूरा करें. किसी कठिन कार्य को करने से उत्पन्न
आत्म विश्वास अभूतपूर्व होता है। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">थामस ए. बेन्नेट</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">स्पष्ट व् सुखद सोच रखे क्योंकि</span></u></b><b><u><span style="font-size: 10.0pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बीता समय नहीं आता दुबारा</span></u></b><span style="font-size: 10.0pt;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">निर्धारित
उद्देश्य हेतु यदि हम बिना किसी स्पष्ट विचार से कार्य करते है तब यह आशंका अधिक
रहती है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि हम अपना अधिकांश उपयोगी समय भूल जाते है या
ख़राब कर देते है। यह भी हो जाता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि हम छोटी-छोटी मुख्य बातो को भी भूल जाते है जो
हमें अपने उद्देश्य के मार्ग से भटका देती है। अतः सही और स्पष्ट सोच के साथ अपने
कार्य का निष्पादन करना चाहिए जिससे समय की उपयोगिता हो सके और हम मार्ग से भटके
नहीं</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">। सही सोच से किये गये कार्यो का हमें सुखद अहसास
भी होना चाहिए जो कार्य करने में अतिरिक्त उर्जा व् उमंग भर देती है</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">।
मार्ग के बीच में पहुँच कर योजना ना बनाये बल्कि समय-समय पर कार्य की समीक्षा करे
और उन्हें लागू करते रहे तब जाकर लक्ष्य की प्राप्ति स्पष्ट व् सुखद होगी ।</span><span style="font-size: 10.0pt;"> <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अधिकांश
बड़े लक्ष्य हासिल न हो पाने का कारण यह हैं कि हम छोटी चाजों को पहले करने मे
अपना समय बिता देते हैं। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रार्बट जे. मैकेन</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 10.0pt;">
<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">
यदि एक पेशेवर नजरिये से हमारा विकास होगा तब हम भी एक कुशल व्यक्तित्व के
धनी कहलायेंगे। इसे हासिल करने के लिए पूरा ध्यान केन्द्रित करना आना चाहिए</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समय
का दुरुपयोग न हो इसका भी पूर्ण ख्याल रखना होगा। साथ ही गलत कार्यो/बातो को
नकारना होगा जो समय को नष्ट कर देता है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तब जाकर पेशेवर नजरिया प्राप्त हो सकता है। अपने
अन्दर के गुस्से को भी काबू में रखना होगा जो समय के साथ आपके विवेक</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बुद्धि
के लिए विनाशकारी हो सकता है। जब लक्ष्य प्राप्ति में बाधा आये तो उसे उसे कुछ समय
के लिए त्याग दे और अन्य अपनी क्षमता व दक्षता से बेहतर तरीके से उस कार्य
को करने का उपाय खोजे। अपने अंदर जिम्मेदारी और उत्तरदायित्व की भावना का विकास
करने से अपने गुस्से पर नियंत्रण रखा जा सकता है। जब आप गुस्सा होते है तब आप भी
खुश नहीं रहते और ना ही दुसरे आप से प्रसन्न होते है बल्कि एक गलत सन्देश आपके
व्यक्तित्व पर खड़ा हो जाता है। </span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ग़लतियों
से न सीखना ही एकमात्र ग़लती होती है। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रॉबर्ट फ्रिप्प</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 10.0pt;">
<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">
</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जैसा
हमने देखा कि उपरोक्त आवश्यक सभी बातों</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">का यदि हम अपने दैनिक जीवन में समावेश करे</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तब
हम समय के सही उपयोग के बारे में जान सकेंगें जो हमें हमारे जीवन व व्यक्तित्व
विकास के साथ सभी प्रकार की लक्ष्य प्राप्ति की ओर ले जाने में सहायक होगा । अतः
जीवन में एक सफलतम व्यक्ति बनने के लिए</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समय की महत्ता को पहचानना अति-आवश्यक है</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो
हमें ही नहीं अपितु</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आने वाली भावी पीढ़ी को सही मार्ग-दर्शन</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">देने</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">
में सहायक होगा।</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपने</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">देश को</span><span lang="HI" style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एक</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मजबूत
आधार प्रदान करेगा</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अच्छा कार्य करने में अमुल्य योगदान</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">होगा
। </span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l7 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">चुनौतियों
को स्वीकार करें</span><span style="font-size: 10.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ताकि आप विजय के हर्ष का आनन्द महसूस कर सकें। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जनरल
जार्ज एस. पैट्टोन</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l7 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<div style="text-align: justify;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सबसे
बुद्धिमान व्यक्ति के लिए अभी भी कुछ सीखना बाकी होता है। </span><span style="font-size: 10.0pt;">~ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जॉर्ज
संटायाना</span><span style="font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-24831728663931220582014-12-08T21:10:00.001-08:002014-12-08T21:10:21.860-08:00दूसरी हरितक्रांति की आवश्यकता<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दूसरी हरितक्रांति</span></u></b><b><u><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">
</span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">की</span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">आवश्यकता</span></u></b><b><span style="font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--><br />
<!--[endif]--></span></b><b><u><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></u></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">भूमिका</span></u></b><b><u><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
-</span></u></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">आज हमारे देश में कृषि
की पैदावार और उसके विभिन्न प्रकार के अनुरक्षण तथा विकास आदि के</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लिए अनेक वैज्ञानिक शोध</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">विश्लेक्षणो और तकनीकी परिवर्तनों आदि
पर सरकार द्वारा गंभीरता से ध्यान दिया जा रहा है ताकि हमारे देश में कृषि उत्पादन
में और अधिक सुधार के साथ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">उत्पादन तथा उत्पादकता में वृद्धि तथा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">फ़सल को किस तरह सुरक्षित रखा जाये जिससे देश में लोगो के लिए
खाद्यान्न की कमी न हो और इस क्षेत्र में मज़बूत स्थिति बन सके । आज हमारे देश में
कृषकों की स्थिति ज्यादा बद्तर और खस्ता हो गयी है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इसके कारण कई है
जिनसे उनके जीवन-यापन में गंभीर समस्याएं उत्पन्न हो रही है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और जिससे वे अपनी जान देकर आत्महत्या जैसे घोर जघन्य और घृणित
कार्य कर रहें है । आज</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">महंगाई दिनों</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">दिन बढती जा रही है आम आदमी के
लिए अपनी प्राथमिक</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">ज़रूरतों</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">की पूर्ती करना मुश्किल होता जा
रहा है ।</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">कोई नहीं</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">जानता की इस बढती महंगाई से कब</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">छुटकारा मिलेगा।</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">चाहे चीनी हो दाल हो</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">या सब्जी</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">की कीमत
आसमान छु रही है ।</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">लेकिन समस्या को देख कर चिल्लाते
रहने से समस्या का खात्मा हरगिज़ नहीं हो सकता</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">ज़रुरत है समस्या के समाधान की ।</span><span style="background: white; color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">दरअसल चीज़ों के दाम मांग और आपूर्ति पर</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">टिके होते</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">हैं ।</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">अगर
आपूर्ति कम है तो चीज़ों के दाम में भी तेज़ी से बढ़ोतरी होगी । अब देश के भविष्य की
चिंता करते हुए</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><b><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">दूसरी</span></b><b><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">हरित क्रांति</span></b><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";"> को</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">बढ़ावा देकर अधिक से अधिक अनाज की पैदावार की
जानी चाहिए</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">जिससे मंहगाई पर अंकुश हो तथा</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">गरीब अपनी
भूख</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">की अग्नि
को कम</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #0c343d; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Trebuchet MS"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Trebuchet MS";">से कम
पैसा लगा के शांत कर सके।</span><span style="color: #0c343d; font-family: "Trebuchet MS","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अतः इस बात की आवश्यकता है कि कृषि में तकनीकि एवं संस्थागत
सुधारों को अधिक कारगर ढंग से लागू कर कृषि क्षेत्र का और अधिक विकास किया जाये और
किसानों को उनकी मेहनत के हिसाब से कीमत मिल सके और वे सम्मान से अपनी जिंदगी जी
सके और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देश की सवा अरब आबादी की अन्न की व्यवस्था में अपना योगदान दे सके।
जो देश की आर्थिक व्यवस्था को ज्यादा मज़बूती प्रदान कर देश को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ज्यादा आत्म संबल बना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सके । इसलिए आज
हमारे देश में</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><b><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">दूसरी हरित क्रांति</span></b><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">के लिए जोरदार पहल
की शुरुआत के लिए प्रयास किये जा रहे है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जो बढ़ती जनसँख्या की दृष्टी से आज</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">की</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">महती आवश्यकता है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिससे कृषि क्षेत्र में परंपरागत तरीके के अलावा आधुनिक वैज्ञानिक
तरीकों और सरकार की कृषि नीतियों में जरूरी परिवर्तनो से ही संभव हो सकता है ।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
<span lang="HI"> </span> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देश में वर्ष १९६७
के बाद प्रथम हरित क्रांति काल में कृषि के क्षेत्र में पर्याप्त विकास हुआ है।
कुल कृषि क्षेत्र बढ़ा है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">फ़सल के स्वरूप में परिवर्तन हुआ है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सिंचित क्षेत्र बढ़ा है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">रासायनिक खादों के उपयोग में वृद्धि
हुई है तथा आधुनिक कृषि यन्त्रों का उपयोग होने लगा है। इन सब बातों के होते हुये
भी अभी तक देश में कृषि का विकास उचित स्तर तक नहीं पहुँच पाया है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">क्योंकि यहाँ प्रति हेक्टेअर कृषि
उत्पादन अन्य विकसित देशों की तुलना में कम है। अभी अनेक कृषि उत्पादों का आयात
करना प</span><span lang="HI" style="background: white; font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ड</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ता है। क्योंकि उनका उत्पादन मांग की
तुलना में कम है। कृषि क्षेत्र का अभी भी एक बढ़ा भाग असिंचित है। कृषि में
यन्त्रीकरण का स्तर अभी भी कम है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिससे उत्पादन लागत अधिक आती है। कृषकों को विभागीय सुविधाएँ
पर्याप्त मात्रा में नहीं मिलती हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिससे कृषि विकास में बाधा उत्पन्न
होती है। अतः इस बात की आवश्यकता है कि कृषि में तकनीकि एवं संस्थागत सुधारों को
अधिक कारगर ढंग से लागू कर कृषि क्षेत्र का और अधिक विकास किया जाये।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> 1</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><b><u><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">प्रथम हरित क्रांति का स्वरुप</span></u></b><b><u><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">- <span lang="HI"> </span></span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इसके पहले</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">की हम दूसरी हरित क्रांति पर विचार करें उससे पहले पहली हरित क्रांति</span><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">को भी संक्षिप्त में जानना आवश्यक है</span><b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">। सन् १९४०-६० के मध्य कृषि क्षेत्र में हुए शोध विकास</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तकनीकि परिवर्तन एवं अन्य कदमों की
श्रृंखला को संदर्भित करता है जिसके परिणाम स्वरूप पूरे विश्व में कृषि उत्पादन
में अभूतपूर्व वृद्धि हुई। इसने हरित क्रांति के पिता कहे जाने वाले नौरमन
बोरलोग(नोबल पुरस्कार विजेता</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जिन्होंने दुनिया की खाद्य समस्या को हल करने के लिए अपना पूरा जीवन
समर्पित कर दिया)</span><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">के नेतृत्व में संपूर्ण विश्व तथा खासकर विकासशील देशों को खादान्न
उत्पादन में आत्मनिर्भर बनाया। उच्च उत्पादक क्षमता वाले प्रसंसाधित बीजों का
प्रयोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">आधुनिक उपकरणों का इस्तेमाल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सिंचाई की व्यवस्था</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृत्रिम खादों एवं कीटनाशकों के
प्रयोग आदि के कारण संभव हुई इस क्रांति को लाखों लोगों की भुखमरी से रक्षा करने
का श्रेय दिया जाता है। भारत में हरित क्रांति की शुरुआत सन १९६६-६७ से हुई। हरित
क्रांन्ति से अभिप्राय देश के सिंचित एवं असिंचित कृषि क्षेत्रों में अधिक उपज
देने वाले संकर तथा बौने बीजों के उपयोग से फसल उत्पादन में वृद्धि करना था । भारत
में गेहूं की नई कि़स्म के </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">18
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हजार टन बीज आयात किए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि क्षेत्र में जरूरी सुधार किए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि विज्ञान केन्द्रों के माध्यम से
किसानों को जानकारी उपलब्ध कराई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सिंचाई के लिए नहरें बनवाईं और कुंए खुदवाए। किसानों को दामों की
गारंटी दी और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देखते ही देखते भारत अपनी जरूरत से ज्यादा अनाज पैदा करने लगा ।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हरित क्रान्ति के
फलस्वरूप देश के कृषि क्षेत्र कृषि आगतों में हुए गुणात्मक सुधार के फलस्वरूप
उत्पादन बढ़ा और खाद्यान्नों मे आत्मनिर्भरता आई।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">व्यवसायिक कृषि से कृषकों के
दृष्टिकोण में परिवर्तन हुआ। गेहूँ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गन्ना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मक्का तथा बाजरा आदि फ़सलों के प्रति
हेक्टेअर उत्पादन एवं कुल उत्पादकता में काफ़ी वृद्धि हुई । इस विकास को</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि में तकनीकि
एवं संस्थागत सुधार रासायनिक उर्वरकों का प्रयोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">उन्नतशील बीजों के प्रयोग में वृद्धि</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देश में सिंचाई सुविधाओं का तेजी के
साथ विस्तार</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,<span lang="HI"> </span></span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पौध संरक्षण आदि के रूप में देखा जा सकता है।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">बहुफ़सली कार्यक्रम
से एक ही भूमि पर वर्ष में एक से अधिक फ़सल उगाकर, अन्य शब्दों में भूमि की
उर्वरता शक्ति को नष्ट किये बिना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अधिकतम उत्पादन प्राप्त किया गया। इसके साथ ही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">आधुनिक कृषि
उपकरणों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जैसे- ट्रैक्टर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">थ्रेसर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हार्वेस्टर</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">बुलडोजर तथा डीजल एवं बिजली के पम्पसेटों आदि ने महत्वपूर्ण योगदान
दिया है। जिससे कृषि क्षेत्र के उपयोग एवं उत्पादकता में वृद्धि हुई। कृषकों में
व्यवसायिक साहस की क्षमता के उद्देश्य से देश में तकनीकि प्रशिक्षण के लिए कृषि</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सेवा केन्द्र</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">स्थापित करने की योजना लागू की गई।
सरकारी नीति के अन्तर्गत कृषि उद्योग निगमों की स्थापना की गई जिसने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि उपकरणों व
मशीनरी की पूर्ति तथा उपज प्रसंस्करण एवं भण्डारण को प्रोत्साहन दिया । विश्व बैंक
की सहायता से राष्ट्रीय बीज परियोजना भी प्रारम्भ की गई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इसके तहत</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि फार्म तथा
राष्ट्रीय बीज निगम</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">राष्ट्रीय सहकारी विकास निगम की स्थापना की गई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिसका मुख्य उद्देश्य कृषि उपज का
विपणन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">प्रसंस्करण एवं भण्डारण करना था। मृदा परीक्षण व भूमि संरक्षण
कार्यक्रम से रासायनिक खादों एवं उत्तम बीजों के प्रयोग की सलाह से मिट्टी का
परीक्षण व कृषि योग्य भूमि को क्षरण से रोकने तथा ऊबड़-खाबड़ भूमि को समतल बनाकर
कृषि योग्य बनाया</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गया। सरकार की कृषि नीति के अन्तर्गत उच्च शिक्षा के लिये </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">4 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि विश्वविद्यालय</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, 39 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">राज्य कृषि
विश्वविद्यालय और इम्फाल में एक केन्द्रीय विश्वविद्यालय</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, 53 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">केन्द्रीय संस्थान</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, 32 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">राष्ट्रीय अनुसंधान
केन्द्र</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, 12 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">परियोजना निदाशाल </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">64 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अखिल भारतीय समन्वय अनुसन्धान
परियोजनायें</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, 527 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि विज्ञान केन्द्र हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जो शिक्षण एवं प्रशिक्षण का कार्य कर
रहे हैं। कृषि शिक्षा एवं प्रशिक्षण की गुणवत्ता बनाये रखने के लिये विभिन्न
संस्थाओं के कम्प्यूटरीकरण और इन्टरनेट की सुविधा प्रदान की गई। हरित क्रान्ति का
सबसे बड़ा लाभ विशेषकर गेहूँ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">बाजरा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">धान</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मक्का तथा ज्वार के उत्पादन में आशातीत वृद्धि हुई। </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2008-2009 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तक खाद्यान्न और</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">व्यवसायिक दृष्टि से खेती में </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1951-1952 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">के मुकाबले देश में खाद्यान्नों का
कुल उत्पादन और प्रति हेक्टेअर </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> 2</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">उत्पादकता में भी पर्याप्त सुधार हुआ। इसी तरह पटसन</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गन्ना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">आलू तथा मूंगफली आदि व्यवसायिक फ़सलों
के उत्पादन में भी वृद्धि हुई। वर्तमान समय में देश में बाग़बानी फ़सलों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">फलों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सब्जियों तथा फूलों की खेती को भी
बढ़ावा दिया जा रहा है।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हाँ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">भारत मे बुरे मौसम आदि के कारण खाद्यान्न उत्पादनों में कुछ </span><span lang="HI" style="background: white; font-family: Mangal; font-size: 10pt;">व्यवधान </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">भी हुआ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जो यह सिद्ध करता है कि देश में कृषि
उत्पादन अभी भी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मौसम पर निर्भर करता है।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">दूसरी हरित क्रांति और</span></u></b><b><u><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">नयी राष्ट्रीय कृषि नीति</span></u></b><b><u><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> -</span></u></b><b><u><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">केन्द्र सरकार ने </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">'</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">नयी राष्ट्रीय कृषि नीति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">की घोषणा </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">28 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जुलाई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, 2000 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">को की थी। इस नीति में सरकार ने </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2020 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तक कृषि के क्षेत्र
में प्रतिवर्ष </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">4 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">प्रतिशत वृद्धि का लक्ष्य रखा है। नयी कृषि नीति का वर्णन </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">'</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इन्द्रधनुष क्रान्ति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">के रूप में किया गया है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जैसे- </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">'</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हरित क्रान्ति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">खाद्यान्न उत्पादन)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">श्वेत क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">दुग्ध उत्पादन)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पीली क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तिलहन उत्पादन)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">नीली क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मत्स्य उत्पादन)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लाल क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मांस/टमाटर उत्पादन)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सुनहरी क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सेब उत्पादन)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">भूरी क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">उर्वरक उत्पादन)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ब्राउन क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गैर परम्परागत ऊर्जा स्रोत)</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, '</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">रजत क्रांति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अण्डे/मुर्गी) एवं </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">'</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">खाद्यान्न श्रंखला क्रंति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' (</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">खाद्यान्न/सब्जी/फलों को सड़ने से
बचाना) को एक साथ लेकर चलना होगा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इसी को </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">'</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इन्द्रधनुषी क्रान्ति</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">' </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कहा गया। कृषि प्रधान देश भारत में
राष्ट्रीय आय का पचास प्रतिशत भाग कृषि पर आधारित हैं। स्वतंत्र भारत की पंचवर्षीय
योजनाओं की पूर्ति के लिए विदेशों से कुछ लेना पड़ा और कुछ देना भी पड़ा। कृषि से
हमें खाद्यान्न की प्राप्ति हेतु अन्य उद्द्योगों</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">के कच्चे माल का भी उत्पादन बढ़ाना
पड़ा। कच्चा माल विदेशों को भेजा गया और उसके बदले में अन्य वस्तुएँ प्राप्त की।
फलतः खाद्यान्न के उत्पादन में कमी आने लगी। उत्पादन बढ़ाने के प्रयास किए गए
किन्तु कुछ सफलता मिली। विशाल संख्या वाले देश मे प्रति वर्ष दो प्रतिशत की वृध्दि
भी वर्तमान खाद्य संकट का दूसरा मुख्य कारण है। धरा वही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">उत्पादन वही</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पर खाने वालों की संख्या प्रति वर्ष
बढ़ जाती है। ऐसी स्थिति में खाध्यान्न की पूर्ति के लिए हमें विदेशों से सहायता
लेनी पड़ती है। खाध्यान्न संकट का तीसरा कारण हमारे देश पर दैवी प्रकोप है। कोई
वर्ष ऐसा नही जाता जब हरी भरी लाखों एकड़ फसल बाढ़ का ग्रास न बन जाती हो। यदि एक
प्रान्त में बाढ़ है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तो दूसरा सूखे से प्रभावित है। कहीं वर्षा है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तो कहीं ओले और कहीं फसल को नष्ट करने
वाले कीटानुओं की भरमार। खाध्यान्न संकट का प्रमुख कारण भारतीयों का नैतिक पतन और
उसमें राष्ट्रीयता का अभाव है। इनमें सामाजिक लाभ व राष्ट्र हित की भावना का
नितान्त अभाव है। फलतः मार्केट में कोई भी वस्तु उचित मूल्य पर प्राप्त</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">नहीं हो सकती।
वर्तमान खाध्य स्थिति की इस गम्भीरता का दायित्व मुनाफाखोर व काला बाज़ार में माल
बेचने वाले वर्ग पर जाता है। देश में अन्न का अभाव कर देना अकाल की स्थिति बना
देना</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">भावों का चढ़ा देना आदि इनके बायें हाथ का खेल है। भारत सरकार ने खाद्द्यान्न
संकट को दूर करने और ऐसे भ्रष्ट लोगों से देश की जनता को बचाने के लिए उत्पादन
बढ़ाने के प्रयास किए हैं। सिंचाई के लिए नहरें</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">नलकूपों की तथा कृषकों को रासायनिक
खाद व सरकारी भण्डारों से अच्छे बीज देने की व्यवस्था की गई है।आज नई कृषि क्रांति
की जरुरत है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,<span lang="HI"> </span></span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिससे खाद्द्यान्न व्यवस्था पूर्ण हो सके । </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">दूसरी हरित क्रांति का शुभारंभ</span></u></b><b><u><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">- </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">भारत में अक्सर यह सुना जाता है कि अब
दूसरी हरित क्रांति लाने का समय आ गया है।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">यह एकदम भ्रामक बात है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">क्योंकि कृषि में अगला कदम </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1960</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> के दशक के मध्य
में हुई हरित क्रांति के मुकाबले कहीं ज्यादा जटिल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">खर्चीला और समय लेने वाला होगा । हरित
क्रांति की शुरुआत अपेक्षाकृत आसान थी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">यह सिंचाई</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ग्रामीण बिजली और सड़कों के मामले में
पंजाब</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हरियाणा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पश्चिम उत्तर प्रदेश के पहले से ही उन्नत जिलों और दक्षिण-पूर्व के
तटीय क्षेत्रों में फैली ।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इसके अलावा पश्चिमोत्तर में खेतों की चकबंदी के कारण बिजली से चलने
वाले निजी ट्यूबवेलों की मांग तेजी से बढ़ रही थी। सरकार की इन सफलताओं के बावजूद
इतने गरीब और कुपोषित लोग क्यों हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">? 1980</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> के आसपास पहली बार खतरे की घंटी सुनी
गई । सड़कें और बिजली की कमी से </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">
3</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">विकास बाधित होने लगा । सरकारी निवेश के अभाव और खर्च जारी रहने से
बिजली की आपूर्ति घटने लगी और सड़कों की दशा खराब हो गई। </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1980</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> और </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1990</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> के दशक में हुए
आर्थिक सुधारों में कृषि के क्षेत्र में सरकारी निवेश और उससे जुड़ा खर्च कम हो गया</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिसकी वजह से कृषि का विकास थम गया।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">संभावित और
वास्तविक सिंचाई के बीच का अंतर </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1984-85
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">के </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">70 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लाख हेक्टेयर से बढ़कर </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2008-09 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">में </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1.40 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">करोड़ हेक्टेयर तक पहुंच गया।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हरित क्रांति की खामियां अभी तक चिंता का विषय बनी हुई हैं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जैसे कि रासायनिक उर्वरकों का
असंतुलित इस्तेमाल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कीटनाशकों का दुरुपयोग</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और ऐसे सिंचित ६०%</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जल की बर्बादी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिसे बचाया जा सकता था । इसके अलावा </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">30</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> फीसदी फल और सब्जियों की बर्बादी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">समुचित मार्केटिंग का न होना और
शीतभंडारों की कमी भी चिंता का विषय हैं ।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">वर्ष </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2004</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> में सरकार का ध्यान किसानों की ओर
गया</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जिसके बाद उत्पादन बढ़ाने के लिए कई कदम उठाए गए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लेकिन काम बहुत जटिल</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ज्यादा और खर्चीले थे. लक्ष्य यह था
कि कीमतें घटाने में मदद की जाए।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हमारे</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देश में वर्ष </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2010-11
</span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">में अन्न का रेकॉर्ड </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">241 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मिलियन टन उत्पादन हुआ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लेकिन भविष्य में अन्न की बढती मांग
देखते हुए खाद्य क्षेत्र में आत्मनिर्भर बनने के लिए</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><b><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">दूसरी हरित क्रांति की ज़रूरत</span></b><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">है । महत्वपूर्ण फसलों का उत्पादन
बीते वर्ष में रेकार्ड स्तर तक पहुँच गया है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,<span lang="HI"> </span></span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गेहूँ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मक्का औऱ दालों के बेहतर उत्पादन का
उत्पादन हुआ</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">साथ ही तिलहन उत्पादन में भी रेकार्ड वृद्धि हुई है</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जो किसानों औऱ वैज्ञानिकों के
प्रयासों की वजह से ही ये संभव हो पाया है । वर्ष </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2020-21 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तक भारत को </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">281 </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मिलियन टन अनाज की
ज़रूरत होगी औऱ इसके लिए भारत को कृषि क्षेत्र में उत्पादन को दो फ़ीसदी प्रतिवर्ष
के हिसाब से और बढ़ाना होगा । </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दूसरी हरित क्रांति के लिए हमें</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">चार जरूरी कारक
चाहिए- हमें ऐसी टेक्नॉलाजी चाहिए जो उपज में कई गुना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ज्यादा वृद्धि कर
सके। हमें बेहतर सुविधाएं चाहिए</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जैसे कि बिजली</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">सड़क</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आदि। पहली हरित क्रांति</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> अनाज के मामले में देश</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आत्मनिर्भर हुआ और
हमारे गोदामों के पेट भरे। यह सच</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">है आज भारतीय किसान से ज्यादा परावलम्बी दूसरा कोई नहीं</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">है। वह जमीन</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पानी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बीज</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">खाद से लेकर बिजली</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कीटनाशक</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दूसरी रासायनिक</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दवाएं</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बाजार जाने के परिवहन
तक के लिए दूसरों का मोहताज है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नयी हरित क्रांति का नया सूत्र है -
स्वावलम्बी खेती : स्वावलम्बन</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">के लिए खेती! पहली हरित क्रांति ने इसकी जड़ पर ही प्रहार किया था</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दूसरी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हरित क्रांति इसे जड़
समेत बचाएगी।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">मनरेगा से दूसरी हरित क्रांति</span></u></b><u><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span></u><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt;">- </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गारंटी योजना (मनरेगा) का इस्तेमाल किए
जाने से भारत में दूसरी हरित क्रांति लाने में बड़ी भूमिका निभा सकती है। मनरेगा
कानून के लागू होने से मनरेगा में कृषि उत्पादन में बढ़ोतरी करने की जबर्दस्त
क्षमता है जिसका कि हमने आज की तारीख में पूरी तरह दोहन नहीं किया है। इसमें बहुत
सारी संभावनाएं हैं। इसमें न सिर्फ गांवों में सामुदायिक संपत्ति बढ़ाने की
संभावना है बल्कि इसमें लघु व मध्यम किसानों को सिंचाई सुविधा उपलब्ध कराने</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt;">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">भूमि विकसित करने और कृषि को बढ़ावा देने
की भी बहुत संभावना है।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि में आधुनिक प्रौद्योगिकी के इस्तेमाल
को जोड़ कर किसानों की उपज को गई गुना बढ़ाया जा सकता है। इस योजना को और ज्यादा
कारगर बनाने के लये </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">व उचित ढंग से लागू करने की दिशा में
आ रही चुनौतियों में अक्सर भ्रष्टाचार और योजना के लिए आवंटित धन का गलत तरीके से
इस्तेमाल तथा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सरकार सूचना एवं संचार प्रौद्योगिकी के आधुनिक साधनों के जरिए इसकी
कमियों को कम करने के लिए कदम तथा समय पर और नियमों के मुताबिक सोशल ऑडिट होना
जरूरी है। राष्ट्रीय स्तर पर मनरेगा योजना में महिलाओं की भागीदारी हालांकि
पुरुषों के लगभग बराबर है लेकिन अभी भी कई राज्य हैं जहां या तो सूचना के अभाव या
कार्यस्थलों पर सुविधाओं के अभाव के चलते महिलाएं भागीदारी करने में सक्षम नहीं हो
रही हैं। वामपंथी आतंकवाद से प्रभावित जिलों में यह योजना सशक्तिकरण का एक
शक्तिशाली माध्यम बन गई है। लोगों को सीधा आर्थिक फायदा पहुंचाने के अलावा इस
योजना ने हमको बहुत से अप्रत्यक्ष लाभ भी दिए हैं। मनरेगा योजना का </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;"> 4</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लक्ष्य केवल उत्पादन में वृद्धि करना नहीं</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">बल्कि इसमें खाद्यान्न सुरक्षा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पोषण सुरक्षा</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कृषि विकास का समावेषी मानवीय आधार</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">महिलाओं की व्यापक भागीदरी</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">किसानों की आमदनी में वृद्धि</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">रोजगार के सृजन तथा मजदूरों के पलायन
पर रोक और प्राकृतिक संसाधनों के संरक्षण व उपयोग को शामिल किया गया है । </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">भारत में दूसरी हरित
क्रांति संभव है</span><span lang="HI" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">लेकिन यह पूरी खेती प्रणाली पर विचार</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">एकीकृत दृष्टिकोण पर आधारित होना चाहिए
। </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">इसमें कोई शक नहीं कि दूसरी हरित क्रांति
के हमारे सपने को पूरा करने में मनरेगा एक बड़ी भूमिका निभा सकती है।</span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="color: #222222; font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">
</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span style="color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">उपसंहार </span></u></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> - सरकार ने</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">खाद्य सुरक्षा कानून
लाया</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">है। जाहिर है इसके लिए अतिरिक्त धन की आवश्यकता होगी इसलिए दूसरी
हरित क्रांति को लागू किए जाने पर जोर दिया जा रहा है। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">2020-21 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तक भारत को </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">28.1 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">करोड़ टन अनाज की जरूरत होगी और इसके
लिए भारत को कृषि क्षेत्र में उत्पादन को दो फीसद प्रतिवर्ष के हिसाब से और बढ़ाना
होगा।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कृषि विकास की महत्वाकांक्षी पंचवर्षीय कृषि रोडमैप योजना को देश के
सभी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">राज्यों को अपनाना चाहिए। कृषि उत्पादन और विकास के लिए एक
संपूर्णतावादी दृष्टिकोण अपनाते हुए कृषि रोडमैप बनाया है। प्रथम हरित क्रांति में
जो कृषि के प्रतिकूल प्रभाव पड़े थे उसे ध्यान में रखते हुए सरकार</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ने बेहतर इंद्रधनुषी
क्रांति का विकल्प चुना है। इसके अलग से बजटीय प्रावधान किया गया।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">राष्ट्रीय किसान आयोग
ने कृषि ऋण समस्या के साथ</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> देश की खाद्य एवं पोषण सुरक्षा के लिए
त्वरित गति देने पर जोर दिया है। देश में सहकारी व्यवस्था को मजबूत करना जरूरी हो
गया है ताकि किसानों को उनके उत्पाद का सही मूल्य मिल सके। देश की खाद्यान्न
उत्पादकता को बढ़ाने के लिए सरकार ने सात राज्यों असम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पश्चिम बंगाल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ओडिशा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बिहार</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">झारखंड</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पूर्वी उत्तर प्रदेश और छत्तीसगढ़ में
दो साल पहले पूर्वी भारत में ब्रिंगिंग ग्रीन रिवोल्यूशन इन ईस्टर्न इंडिया
बीजीआरईआई कार्यक्रम शुरू किया था। पहली हरित क्रांति के दौरान देश में पैदा होने
वाले करीब </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">370 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तरह के प्रचलित अनाजों की उपेक्षा की गई जिससे उनका उत्पादन और
उपलब्धता पर असर पड़ा। इससे खेती की तकनीकें और फसल चक्र भी टूटा और पोषण की
असुरक्षा भी बढ़ी है। मौजूदा सरकारी भंडारण नीति के तहत केवल गेहूं और चावल की ही
खरीद होती है जबकि ज्वार</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बाजरा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कोदो</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कुटकी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">रागी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">चना</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दलहन की खरीद नहीं की जाती। इससे पूरे देश में खाद्य सुरक्षा और
खाद्य संस्कृति दोनों को गहरा नुकसान पहुंचा है। </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नई हरित क्रांति की दिशा में कुछ गंभीर
प्रयास जरूरी है। आने वाले दस वर्षों के लिए कृषि भूमि एवं कृषक को प्राथमिकता पर
रखना पड़ेगा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">क्योंकि अबी तक ऐसा कुछ भी ठोस कदम अब तक नजर नहीं आया है। हम अपनी
जैविक खेती को अपनाकर बढ़ सकते हैं। इस हरित क्रांति के लिए बीजों की उन्नत
प्रणाली पर शोध भी एक गंभीर मुद्दा है। वैश्विक तापमान में वृद्धि को देखते हुए
आने वाले समय में यदि फसल चक्र बदला</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जिसकी पूरी संभावना है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तब क्या पद्धति एवं उपाय होंगे जो कृषि
भूमि एवं कृषक के हितों का संरक्षण करेंगे। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हाल के कुछ वर्षों में भारत में कहा गया कि प्रथम </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हरित क्रांति </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">से फसलों की विविधता पर असर पड़ा है और
एग्रो कैमिकल्स पर निर्भरता भी काफी बढ़ी है</span><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जिनसे जमीन में जहर घुल जाता है और
जिसका फायदा अमेरिका की बहुराष्ट्रीय कंपनिया ले रही हैं। ऑर्गेनिक फार्मिंग की
दीर्घकालिकता पर विश्व हर साल </span><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10pt;">8.2
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">करोड़ टन कैमिकल फर्टीलाइजर के जरिये पौधे के विकास के लिए जरूरी
नाइट्रोजन की आपूर्ति करता है। अगर इस नाइट्रोजन के स्रोत को बदला जाए तो इसके लिए
तीन अरब टन मवेशियों की खाद की जरूरत होगी। इसके लिए हमें मवेशियों की मौजूदा
संख्या को छह गुना बढ़ाना होगा। इससे क्या समस्या पैदा हो सकती है इसका अंदाजा
लगाया जा सकता है। </span><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10pt;"> 2050 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तक विश्व की जनसंख्या के दस अरब होने का अनुमान है</span><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ऐसे में वैश्विक खाद्य उत्पादन को भी
दोगुना करना होगा।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="background: white; font-family: Mangal; font-size: 10pt;">अतः</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> नई हरित क्रांति की दिशा में </span><span lang="HI" style="background: white; font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हमें भी </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">सार्थक पहल की नितांत आवश्यकता है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">।</span><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-8877539699183371292014-12-08T21:08:00.002-08:002014-12-25T21:41:03.173-08:00महिला सशक्तिकरण और महिला दिवस <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span></u></b><b><u><span lang="HI">
</span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span></u></b><b><u><span lang="HI"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span></u></b><b><u> </u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span></u></b><b><u><span lang="HI"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिवस</span></u></b><b><u> </u></b><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: Mangal;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्पूर्ण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विश्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">8 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मार्च</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिवस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मनाया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुरक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनकी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समाज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दशा</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अलग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अलग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ढंगो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विभिन्न</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अखबारों</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिडिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आदि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रचारित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रसारित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हिस्सा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मात्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मनाया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शहरी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देहात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अत्याचारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शोषण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आदि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कड़ाई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रोकने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कानून</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिनियमों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पायेगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विषय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">सार्थक </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निदान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ज़रूरत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महत्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जरुरी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सरकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सोच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">परिवर्तन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खुद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अंदर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">परिवर्तन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">न</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लायें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चौखट</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चौपाल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सफर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आसान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समाज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामाजिक</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पारिवारिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वैचारिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बदलाव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आयेगा</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">,
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शायद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">औरतों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समस्यायें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुछ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पायेगी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्योंकि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सिर्फ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दोषी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वरन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलायें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दोषी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहू</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सास</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ननंद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रताडित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नजर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहू</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बेटी</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घरों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुरक्षित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">
| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पहलू</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पहले</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जानना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वास्तव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलायें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ऐसा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अज्ञानतावश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निहित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्वार्थों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तहत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कोई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">षडयंत्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बताने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मानव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सभ्यता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पृथ्वी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पनपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लगी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">“</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बलशाली</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकार</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">” </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सिध्धांत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनाते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुषवर्ग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शारीरिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामर्थ्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">फ़यदा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उठाते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुऐ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आधिपत्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जमाना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शुरु</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दोयम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दर्जे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खडा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">धीरे</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">धीरे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नसीब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नियति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समझ</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्वीकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किन्तु</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आवश्यकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अस्तित्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हेतू</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आदमियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कन्धा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कन्धा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिलाकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चलना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ताकि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गर्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समाज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकें</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उत्तरोत्तर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रगति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विश्वनीय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सहायक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भूमिका</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अदा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भारत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिवस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विशेष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महत्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मनाकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जोरदार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ढंग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आंदोलन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रूपी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अनेक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आवाजें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उठ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वैदिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">काल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जिस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूज्यनीय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">माना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इज्जत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थी</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">,<b> </b></span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मातृ</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देवो</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भव</span></b><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> :</span></b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किन्तु</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भेदभाव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शोषण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नीतियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सदियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बोलबाला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इतना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जरुर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मापदंड</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तरीके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भिन्न</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भिन्न</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जरुर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सीता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">द्रौपदी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यहां</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सत्तात्मक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मानसिकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">झेलना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पडा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">युग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वर्चस्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कीमत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चुकाई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चुकाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मजबुर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पडा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कारण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ढोल</span></b><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">,</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गंवार</span></b><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शुद्र</span></b><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पशु</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ये</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सब</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ताडन</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकारी</span></b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तेरी</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यही</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कहानी</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आंचल</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दूध</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आंखों</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span></b><b><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पानी </span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जैसी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रचनायें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रची</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गईं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आखिरकार</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आदर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बजाय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अत्याचार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कौन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दोषी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिशा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दशा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तरह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पतन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्यों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बड़ा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विषय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कारण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मोगल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सत्ताधीशों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आंतक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तरह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सिर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ऊंचा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बैठा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आतंक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बचाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर्दा</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लाना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पडा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मृत्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लाई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देखते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देखते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुरिवाजों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाढ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चूल्हे</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चौखट</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चौपाल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्तिमान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दहलिज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लांघने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लाचार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अच्छी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तरह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जानते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मातृत्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आंगन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">व्यक्तित्व
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विकास</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">माँ</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बच्चे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रथम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षिका</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कतई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भूलना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चाहिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समाज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निर्माण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शायद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इसीलिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शर</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शैया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेटे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भीष्म</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पितामह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अंतिम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पांडवों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राजनीति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पाठ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पढाते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नसीहत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किसी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राजा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुशलता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथ्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मोहताज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राज्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कितना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कारण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सरकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उपलब्धियां</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सार्थक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मापदंड</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वर्तमान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राष्ट्रपति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रणव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मुखर्जी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इंदिरा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गांधी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुस्कार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राष्ट्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आर्थिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गतिविधियां</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उचित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भागीदारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बिना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामाजिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रगति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपेक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रखना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तर्क</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">संगत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आगे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बढ़</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चढ़कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व्यापार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कॉरपरेट</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जगत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अहम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भागीदारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेकिन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चंद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ऊंचाई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देख</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनमें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बडे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रतिशत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अशिक्षित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नजर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अंदाज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुपोषण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घरेलू</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हिंसा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तानाकसी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तार</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दहेज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जलाई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बेटी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जन्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निर्णय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निर्भय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">|<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> सही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अर्थों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देखा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">8 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मार्च</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिवस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मनाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">औचित्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन्हें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनका</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आत्म</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लौटाना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आत्मनिर्भर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अस्तित्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहुत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रताड़नाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सहने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ख़त्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रताडना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सदियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चली</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ख़िलाफ़</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आवाज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बुलंद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महाभारत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देवर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दुशासन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हाथों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">द्रौपदी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चीर</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भरी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सभा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुटुंब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महानुभावों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खुद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पांच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पतियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सन्मुख</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चर्चायें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आर्थिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राजनैतिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उत्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बातें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इसी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कारण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पढी</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिखी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आर्थिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रुप</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आत्मनिर्भर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तरह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सफल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आर्थिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रुप</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सक्षम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पायेगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कतई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">..| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कामकाजी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वापस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुरक्षित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पहुँच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गेरंटी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन्हें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पाई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राजनैतिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उत्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बताने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हेतु</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सरकारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन्हें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मंत्री</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ग्रामीण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सरपंच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मंत्री</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">/</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सरपंच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलायें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुषवर्ग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हाथों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कठ्पुतलियां</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मात्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहें</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विशेष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ध्यान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रखना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> </span><span style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> </span><span style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामाजिक</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वैचारिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एवं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पारिवारिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तौर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उत्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ढोल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पिटना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खेल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मात्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहेगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामाजिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उत्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आधार</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्तंभ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span></b><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षा</span></b><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व्यक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समानता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्वतंत्रता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कानूनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बेहतर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उपयोग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आत्मसम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> | </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपमानित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शायद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वजह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भारतवर्ष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रतिशत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहुत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्योंकि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शासन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बैठे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मनु</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महाराज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वंशज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चाहते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जानते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अगर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पढने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देगें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भला</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बूरा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समझ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पायेगी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन्हें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भीती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ढंग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चलानेवाली</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">न</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बैठे</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">…!! </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मौका</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">परिचय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बखुबी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सरोजिनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नायडू</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मदर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">टेरेसा</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूर्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रधानमंत्री</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">श्रीमती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इंदिरा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गांधी</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूर्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुलिस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कमिश्नर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">श्रीमती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किरन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बेदी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बेंक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निदेशक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चंदा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कोचर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आदि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अनगिनत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विदेश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कार्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बखूबी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर्मठता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अनेक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उदाहरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रस्तुत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">|<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिथ्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सोच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सश्क्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुषों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हनन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बंटवारा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बल्कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">परिस्थितियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मापदंडों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुधार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर्यायवाची</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अगर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्थिति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुधार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पुरुष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्थिति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गुणा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रगति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अग्रसर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिखेगी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दुर्गा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रुप</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">माना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शेर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सवारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हाथ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अस्त्र</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शस्त्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थामे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिषासुर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मर्दनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बिना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अघूरे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अर्धांगिनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">माना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">..!!
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अगर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकारात्मक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सोच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रखेंगे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बढावा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पायेगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिवस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जैसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मनाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आवश्यकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समाप्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> स्वतंत्रता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूर्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">न</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सिर्फ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वर्षों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ध्यान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जाये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समझ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पायेगें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्वतंत्रता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">छ</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">: </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दशकों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्यों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">न</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पाया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कानून</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहुत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किन्तु</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आजादी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">संविधान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निर्माण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हिंदू</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कोड</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बिल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उठी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बिल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामाजिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विधि</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विधान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रख</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दुर्भाग्यवश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुछ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्वार्थों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चलते</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पारित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पाया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">1974-78 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पंचवर्षीय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">योजना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तहत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">परिस्थिति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुधार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कानून</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">काफी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सक्षम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुधार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पाया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">फिर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">1990 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">राष्ट्रिय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आयोग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गठन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पश्चात्</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुछ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">फिर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">2009-11 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सूत्रीय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर्यक्रमों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तहत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बहुत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बातें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आगे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रखा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गया</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुरक्षित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मातृत्व</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पारिश्रमिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इत्यादि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उत्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ध्यान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रख</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कायदे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">थे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वर्ष</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">2010 </span> </div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिशन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूर्ण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्ति</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">’ </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">स्थापना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गई</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नतीजा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">२१वीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सदी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बढ़ावा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुरक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कानून</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">योजनाए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किन्तु</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">फिर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शोषण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बलात्कार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जैसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मामलों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाढ़</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घरेलू</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हिंसा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सामना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पड</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कार्यस्थल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पद्दोनति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पक्षपात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">झेलना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पड</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घरों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यौन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शोषण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देखी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वंचित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रखा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दु</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">:</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आज</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निर्भया</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कामिनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लज्जा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुछ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विकृत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मानसिकता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वाले</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भेडियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कुकर्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देखी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चौराहों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शील</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हनन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इसे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कानून</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनाकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नारी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अस्मिता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निलाम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रोक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पाये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नहीं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्यों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">? </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्योंकि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मानव</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बडा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समझदार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्राणी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कथनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अलग</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रखना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सिख</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उतना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सिर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उठया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नाश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">धर्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधर्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हावी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लगता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्रांति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जन्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुआ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शायद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इसीलिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिल्ली</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गैंगरेप</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घटना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सोये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हुए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देशवाशियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रशासन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बैठ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जनता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ठेकेदारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चुनौती</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">डाली</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेकिन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रावण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">था</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सोचने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वाली</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बात</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हाथों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अतः</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खुद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">एक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भारतीय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">संस्कारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">से</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ओत</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रोत</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गर्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रूपी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अमली</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जामा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ओढ़ना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अभिव्यक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जताने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कोई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आंच</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तब</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">माँ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दुर्गा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रानी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लक्ष्मी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बाई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रौद्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रूप</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खुदबखुद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;"> मेरा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मानना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रत्येक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्षेत्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उत्थान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कानूनों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बैसाखियों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सहारा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लेना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आप</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शिक्षित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कर</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">खुद</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अस्तित्व</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ऊपर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उठाना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आत्मसम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बरकरार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रखना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आत्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">निर्भय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आत्म</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिये</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तैयार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मानसिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तौर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भले</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हैं</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शारिरीक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तौर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बनना</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">होगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अर्थों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सशक्तिकरण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सही</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिशा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पायेंगे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तभी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिवस</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आदर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">साथ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मनाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><b><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">औचित्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूर्ण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकेगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">२०१४</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चुनावों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">नई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">चुनी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">गई</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सरकार</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">ने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">घोषणा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पत्र</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओं</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">की</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूर्ण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सुरक्षा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हो</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">रहे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अत्याचारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">व्</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शोषणों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समाप्त</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">करने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महत्त्वपूर्ण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कदम</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उढ़ाने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">का</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आश्वासन</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">दिया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">तथा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अपने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मंत्रिमंडल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">भी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उन्हें</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिक</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">संख्या</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जिम्मेदारियाँ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देकर</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिला</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">शक्ति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">प्रति</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">विश्वास</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">किया</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इससे</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">यह</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आशा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">जगी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">बढ़ी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">है</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कि</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">आने</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">वाले</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">समय</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">हमारे</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">देश</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">में</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">महिलाओ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">को</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनकी</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">कार्य</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">क्षमता</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उनके</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">अधिकारों</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">के</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">लिए</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">उचित</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">पूर्ण</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सम्मान</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">इंसाफ</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">मिल</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">सकेगा</span><span lang="HI" style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-hansi-font-family: Mangal;">।</span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: EN-US;"> </span><span style="line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 11.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-11711586751959960022014-12-08T21:06:00.000-08:002014-12-21T21:01:50.423-08:00स्वच्छ भारत अभियान और हमारे दायित्व<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span>02 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अक्टूबर</span> 2014<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> के दिन का सूर्य जब
एक अलग चमक के साथ पूर्व दिशा से संपूर्ण धरती को अपनी किरणों से रोशन कर रहा था
तब हमारा देश एक नई क्रांति के लिये जाग कर </span>“<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">स्वच्छ भारत अभियान</span>” <span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">की ज्योत जगा चुका था। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">भारत के लोगों ने इस दिन </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शानदार</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> एकता और अखण्डता का
परिचय देते हुए भरपूर जोश और उत्साह से एक साथ प्रतिज्ञा लेकर स्वच्छ भारत के इस </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">महान कार्य</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> जो गांधी जी के स्वच्छ भारत का अधूरा सपना भी था</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> के प्रति पूर्ण समर्थन</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> समर्पण दिखाया वो निश्चित
रूप से महान</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और लाजवाब था। जिसने </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एक बार फिर </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आज़ादी के दिनों की
कोई बडी क्रांति की यादें ताजा कर दी। इस </span>“<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">स्वच्छ भारत अभियान</span>” <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">में हम सभी को स्वयं
से शुरुआत करके अपने आसपास</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">गलियों</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सड़कों</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मोहल्लों</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">गावों</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शहरों एवं अपने
कार्य स्थल से गंदगी को दूर करना और </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ज्यादा से ज्यादा लोगों में स्वच्छ्ता के प्रति जागरूकता बढाकर सफाई के प्रति
रूची पैदा करना है। हम यह </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आशा करते है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> कि जब इस</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अभियान का आगाज बहुत अच्छा
हुआ है तो इसका अंजाम भी अच्छा ही होगा। हमने आज़ादी की लडाई में तो कोई बलिदान
नहीं दिया था किंतु यदि इस कार्य को हम जीते जी पूर्ण कर सकें तो यह हम सबका धरती
मां की सेवा के रूप में बलिदान ही होगा। </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जैसा </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हम</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सब को यह विदित है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> कि </span><a href="http://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0" target="_blank" title="भारत सरकार"><span lang="HI" style="color: windowtext; font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; text-decoration: none; text-underline: none;">भारत
सरकार</span></a> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> ने</span> “<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">स्वच्छ भारत अभियान</span>” <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> को राष्ट्रीय स्तर पर चलाने का संकल्प लिया है। इस अभियान
का शुभारंभ</span> <span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमारे देश के माननीय </span> <a href="http://www.bhaskar.com/news-ht/NAT-prime-minister-narendra-modi-starts-swach-bharat-abhiyan-pays-tribute-to-mahatma-4763538-PHO.html" target="_blank"><span lang="HI" style="border: none windowtext 1.0pt; color: windowtext; font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-border-alt: none windowtext 0in; padding: 0in; text-decoration: none; text-underline: none;">प्रधानमंत्री
श्री नरेंद्र मोदी ने </span><span lang="HI" style="color: windowtext; font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; text-decoration: none; text-underline: none;">औपचारिक तौर पर </span><span lang="HI" style="border: none windowtext 1.0pt; color: windowtext; font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-border-alt: none windowtext 0in; padding: 0in; text-decoration: none; text-underline: none;">गांधी जयंती के मौके पर </span><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;">02 </span><span style="color: windowtext; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; text-decoration: none; text-underline: none;"> </span><span lang="HI" style="color: windowtext; font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; text-decoration: none; text-underline: none;">अक्टूबर</span><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;"> </span><span style="color: windowtext; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; text-decoration: none; text-underline: none;"> </span><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;">2014 </span><span lang="HI" style="color: windowtext; font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; text-decoration: none; text-underline: none;">को</span><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;"> </span></a><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जोर</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शोर से किया</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">। इस कार्य को संपूर्ण करने का लक्ष्य गाँधी जी के
</span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">150 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">वें जन्म दिवस </span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">02</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> अक्टूबर</span> <span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> 2019</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> तक निर्धारित किया
गया </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है।</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आज यह हर्ष का विषय </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> इस अभियान का असर आम जनता में अब दिखने लगा है। आज हमारे देश के आम लोग</span>,
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नेता</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अभिनेता</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">खिलाडी</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> आम व्यापारी</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बड़े बड़े उद्योगपति तथा सामाजिक संगठन आदि इस महान कार्य के
प्रति जागरूक होकर अपना अपना निस्वार्थ भावना से बहुमूल्य योगदान दे रहें है। अत</span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">: </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">लोगों में सफाई के प्रति बदल रही सोच से आशा जगी है कि हमारा देश भी गंदगी से
मुक्त स्वच्छ तथा स्वस्थ राष्ट्र बन सकेगा।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> आईये इससे पहले कि हम देश में बढती गंदगी की समस्या
के कारणों व निदानों और इस कार्य में हो रहे भ्रष्टाचार के विषय पर गंभीरता से विचार
करें उससे पहले </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">हमें गांधी जी के स्वच्छता
के प्रति प्रयासों और आदर्शों को भी मह्त्वता के साथ अवश्य याद करना होगा।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">गांधी जी का सपना और उनके प्रयास </span></u></b><span class="apple-converted-space"><b><u> </u></b></span>–<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> गांधी जी ने स्वच्छ भारत की कल्पना की थी इसलिये
उन्होंने सफाई के महत्व को अपने जीवन में अधिक गंभीरता से लिया था। उनके सपनों को
साकार करने हेतु कई योजनायें बनाई गयी किंतु हम विफल रहे। आईये संषिप्त में उनके
द्वारा सफाई हेतु किये गये कुछ खास प्रयासों पर नजर डालते है</span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l2 level1 lfo3; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">गांधीजी ने
अपने बाल्यावस्था में ही भारत के लोगों में स्वच्छता के प्रति उदासीनता की कमी को
महसूस कर किसी भी सभ्य और विकसित मानव समाज के लिए स्वच्छता के उच्च मानदंड की
आवश्यकता को समझा। गांधी जी ने दक्षिण अफ्रीका से लेकर भारत तक अपने पूरे जीवन काल
में निरंतर बिना थके स्वच्छता को </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">अपने
स्वयं के आचरण में लाकर </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">लोगों को
जागरूक करने का भरपूर प्रयास जारी रखा था। </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l2 level1 lfo3; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> वह हाथ से मैला
ढोने और किसी एक जाति के लोगों द्वारा ही सफाई करने की प्रथा को समाप्त करना चाहते थे।</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">उनका कहना </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">था कि जो काम एक भंगी दूसरे लोगों की गंदगी साफ करने के लिए करता है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> वह काम अगर अन्य लोग भी करते तो यह बुराई कब की समाप्त हो
जाती</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 41.25pt; mso-list: l0 level1 lfo4; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">गांधीजी के लिये एक </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">स्वच्छता </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बहुत ही महत्वपूर्ण सामाजिक मुद्दा था।</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">उन्हें दृढ़ विश्वास था कि सफाई का कार्य प्रत्येक व्यक्ति का होना चाहिये। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">लेकिन </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">उनके इन
महान गुणों</span><span style="background: #F0FBFA; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> आचरणों</span><span style="background: #F0FBFA; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> मूल्यों और सिद्धातों को लोगों ने अपने में समाहित नहीं
किया। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमने उनके अभियान को योजनाओं
में बदल कर लक्ष्यों</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ढांचों</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">संख्याओं</span> <span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तक सीमित करके तंत्र पर ध्यान दिया और मजबूत भी किया किंतु हम उन तत्वों को
भूल गये जो व्यक्ति</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">में</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मूल्य</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">स्थापित</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">करता</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है। </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">गंदगी है एक गंभीर मुद्दा </span></u></b>–<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> आज देश
की सवा करोड आबादी को चहुंओर बढ्ती गंदगी और स्वच्छ्ता की नाकामी से लडते हुये प्रदूषित
वातावरण के बीच गुजर बसर करना पड रहा है। इस कार्य के लिए अनेक योजनाये बनाई गई
किंतु कोई ठोस सफलता नहीं मिल सकी। देश की तेजी से बढती जनसंख्या को देखते हुये यह
निश्चित ही आने वाले समय में ज्यादा भयावह व खतरनाक होकर गंभीर बीमारियों को जन्म
देगी और हमारे साथ आने वाली भावी पीढी को बुरी तरह से प्रभावित करके कमजोर और
बीमार बना देगी। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">हमारी सरकार और शहर की नगर पालिका की नैतिक
जिम्मेदारी होती है कि वह नियमित साफ सफाई का ध्यान रखे। हालांकि सरकारी तंत्र और
उसके सफाई कर्मचारी इस कार्य में प्रतिदिन कार्यशील भी रहते है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> फिर भी गंदगी बढ़ती ही जा रही है। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">देश की राजधानी सहित कई भारतीय शहरों में मलेरिया</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">चिकुनगुनिया</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">डेगूं और अन्य खतरनाक बीमारियां जैसे कैंसर आदि भी गंदगी की
वजह से बदलते मौसम में फैली और पनप रही हैं</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> जिससे होने वाली मौतें का
क्रम अभी भी बदस्तूर जारी हैं। यह हमारे देशवासियों के लिए एक बडा सबक है। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">हमारे</span>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">देश को अन्य विकासशील और विकसित देशों में एक बीमारू देश की
संज्ञा भी दी जाती है और एक गंदे बदबूदार</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">पिछड़े और सपेरों के देश के रूप में
सदैव शर्मिंदा होना पड़ता है। जिसके फलस्वरूप हमारे देश में विदेशों से आने वाले
पर्यटक व विद्यार्थी यहां आने से कतराने लगे है। जो हमारे देश का आर्थिक दृष्टि से
पिछडने का कारण है। <b>क्या इस सब के जिम्मेदार कहीं हम ही तो नहीं है </b></span><b>?</b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इस बढती गंदगी और प्रदूषण के
लिये सरकार और प्रशासन तंत्र की गलत नीतियों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> योजनाओं और भ्रष्टाचार के
साथ सफाई के प्रति हमारा स्वार्थी रवैया</span>,<span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमारी बुरी आदते व
संकीर्ण</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मानसिकता पूरी तरह से जिम्मेदार है। जिसे हम कभी
भी नकार नहीं सकते। </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">गंदगी के लिये कौन है जिम्मेदार</span></u></b><b><u>-</u></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> हमारी देश की इस गंभीर समस्या के बीच कभी कभी हम यह सोचने और कहने पर विवश हो
जाते है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> कि काश हमारा शहर भी दूसरे देशों
के सुन्दर शहरों जैसा होता</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> जहां
साफ सुथरी चौड़ी सड़कें</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> सुन्दर हरे भरे</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> पार्क</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">बाज़ार</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> अस्पताल</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> स्कूल आदि रहते है। विदेशों के शहरों की दिखती स्वच्छता के
पीछे वहां की सरकारों की शहरीकरण के लिये बनाई भ्रष्टाचार रहित सही योजनाबद्ध
नीतियां और नियम है। इसके अतिरिक्त वहां के लोग नैतिक मूल्यों का परिचय देते है और
स्वच्छता को बनाये रखने हेतु कडे नियमों का पालन करते हुये श्रमदान के लिये झिझकते
नहीं है।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">हमारे
देश में तो लोग सार्वजनिक स्थानों के लिये बडी बडी सुविधाओं हेतु आंदोलन करते है और
सुविधायें मुहैया होने के बाद उसका दुरुपयोग करते है तथा बनाये गये सरकारी कानूनों
को ठेंगा दिखाकर मजाक का विषय बनाकर गंभीरता से नहीं लेते है। मूंगफली और केले के
छिलकों तथा अन्य बेकार वस्तुओं से भरे पोलिथिन को निर्धारित स्थान या कूडेदान(डश्टबिन)
में ना फेंकने के बजाये रास्ते पर ही या आसपास फैंक दिया जाता है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> कही पर भी थूंक देना तो बड़ा सरल काम है।</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">इससे यह स्पष्ट है कि हम लोगों मे शिक्षा</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">
शिष्टाचार और नैतिक मूल्यों की अपार कमी है। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आईये हमारे शहर या गांव की <b>कुछ प्रमुख सार्वजनिक जगहों</b>
का अवलोकन करें</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> जहां बढते दुरूपयोग से ग़ंदगी ज्यादा आसानी से देखी जा सकती
है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> जिससे हमारे अंदर कुछ सवाल
भी पैदा हो रहे है</span>;<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l4 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बाज़ार</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पार्क</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">फल</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और सब्जी मंडियां आदि। इन सभी रोजमर्रा के</span><span class="apple-converted-space"> </span><span class="apple-converted-space"><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रास्तो</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> बाज़ारों और स्थानों के चारों तरफ उपयोग कर फेंके गये पोलिथीन</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> कागज के पैकेट</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> अध जले बिडी सिगरेट के टुकडे</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> पान खाने वाले और ना खाने वाले लोगों की पीक और थूक</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> कूड़ा</span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कचरा के ढेर और मल
मूत्र से भरे बहते नाले</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सड़ी हुई सब्जी और फल आदि से सनी गंदी सड़कों में फैली गंदगी से हम सभी काफी
वाकिफ है। <b>क्या हमें इन स्थानों में गंदगी करके रहना अच्छा लगता है</b></span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></b><b>?</b><b><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l4 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमारे धर्म स्थल मंदिर</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> मस्जिद</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> गुरुद्वारे</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> चर्च आदि को भी हमने नहीं छोडा जहां हम श्रद्धा
से भगवान के पास पूजा अर्चना और शांति प्राप्त करने के लिये जाते है</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">वहां भी आस पास सडे हुये फल फूल तथा पूजा सामग्री के कचरे
के ढेर बढाने के लिये हम ही दोषी है। <b>तो क्या ऐसे पवित्र स्थान पर हमें शांति
मिलेगी </b></span><b>?</b><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">
</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l4 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमारी पवित्र नदियां गंगा</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> यमुना</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> सरस्वती</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> नर्मदा</span>,<span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कृष्णा और कावेरी आदि
भी पूरी तरह से नदियों में प्लास्टर आफ पेरिस की प्रतिमाओं</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> शवों की हड्डियां और राख और पूजा साम्रग्री के नदियों में
प्रवाहित करने से प्रदुषित हो गयी है। नदियों के किनारों एवं घाटों पर कूडा कचरे के
ढेर तथा अन्य सामग्रीयों के जमा होने से गंदे व प्रदुषित होते घाटों और नदियों के
जल आदि से बीमारियों को पनपने का कारण है जो हमारे स्वास्थ्य के लिये हाँनिकारक है।
<b>क्या यह प्रदूषित जल हमारी मौत का कारण नहीं बनेगा </b></span><b>?</b><b><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सरकारी गंदगी के
अड्डे</span></u></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">–</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> आईये कुछ आवश्यक सरकारी और गैर सरकारी भवनों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> कार्यालयों</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आदि के अंदर और बाहर
परिसर में जमा गंदगी पर नजर डालते है जहां बीमारियों की असली जड भी देखने मिलती है
</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l1 level1 lfo5; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सरकारी/शासकीय और गैर सरकारी कार्यालयों के भवनों</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आदि के कमरों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> सीढियों</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">में धूल मिट्टी</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> कागज के ढेर</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> मकडी के जालों से भरी पुरानी लकडी व लोहे की टूटी फूटी
आलमारीयां</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> टूटी खिडकीयां तथा गंदे शौचालयों
से गंदा बहता मलमूत्र और पानी सहज ही देखने मिल जाता है। इसके अलावा लोक निर्माण
विभाग आदि के द्वारा किये जा रहे निर्माण कार्य का अधूरा अव्यवस्थित पडा मलवा</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> ईट गिट्टी और पेडों की लकडी</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> पत्ते आदि अन्य सामान भी गंदगी को बढाने में सहायक होती है जो जहरीले कीडे
मकोडे</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> मच्छर आदि के पनपने का घर है । <b>क्या इसके लिये सरकार जिम्मेदारी नहीं है </b></span><b>?</b><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l4 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सरकारी और गैर सरकारी अस्पतालों के अंदर वार्डों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> शौचालयों आदि की दशा तथा अस्पतालों के परिसर के तरफ खुले
में दीवार मूत्रालय से बहते मलमूत्र की बदबू और गंदगी ऐसी है कि यदि वहां स्वस्थ
आदमी भी कुछ दिन रह ले तो</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> वह भी बीमार होकर ही बाहर आयेगा</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">। रोगियों के उपयोग की दवाई</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> इंजेक्शन आदि और उसका रख
रखाव</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> बिस्तर</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> स्ट्रेचर</span><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> चिकित्सक और आपरेंशन थियेटर के कमरें और अन्य उपकरण जैसी जरूरी
सुविधाओं में भी स्वच्छ्ता का स्तर निम्न स्तरीय है। <b>क्या</b> <b>यह लोगों के
जीवन से खिलवाड नहीं है </b></span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;">?</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ansi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">यहां की<b> </b>जरूरी<b> </b>सफाई व सुविधाओं की कमी के
लिये प्रशासनिक भ्रष्टाचार ही जिम्मेदार है।<b>
</b></span><b><span style="font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">हमारे देश के शासकीय व प्रायवेट शिक्षा मंदिरों में आवश्यक सफाई
और व्यवस्थाओं की कमी की खबर हमें रोज ही देखनें सुनने मिल ही जाती है। बच्चों के
लिये खेलकूद के मैदान</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"> कक्षायें</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"> बैठने के डेस्क</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"> शौचालय</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"> पार्क</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"> खानेपीने की व्यवस्था आदि में बढती
गंदगी को नकारा नहीं जा सकता। जिसकी वजह से पनपते मच्छरों के काटने से आये दिन बच्चे
बीमार होकर घर आ रहे है तथा उनकी पढाई लिखाई में अनावश्यक बाधाये पहुंच रही है। <b>तब
ऐसे बुरे हालातों में क्या देश का भविष्य उज्जवल हो सकेगा </b></span><b>?<o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Symbol; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">आज हमारे देश
के लोगों के प्रमुख आवागमन के साधन </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">भारतीय रेलवे तथा बस स्टेशनों में
गंदगी का बुरा आलम है। रेलवे के स्टेशनों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> रेलवे डिब्बों
और उनके शौचालयों को साफ रखने के लिए श्रमिकों और कर्मचारियों को तो रखा जाता है
किंतु स्वच्छता कहीं नजर नहीं आती है। यात्रा करने वाले पढ़े लिखे लोगों को भी
शौचालयों को सही तरीके से इस्तेमाल करना नहीं आता और डिब्बों में कूड़ा फैलाना तो
आम बात है। ऐसा ही हाल बस स्टेशनों का भी है। इसके अलावा कई अन्य सरकारी और गैर
सरकारी क्षेत्र के कई बडे और छोटे औद्योगिक संस्थान है जहां उनके अपशिष्ट पदार्थो/रासायनिक
तत्वों व कंप्युटर कचरे आदि से हो रहे जल प्रदूषण और गंदगी का बोलबाला है। <b>इसके
लिये कौन जिम्मेदार है </b></span><b>?</b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">निसंदेह सरकार और हम।<b> </b></span><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कैसी हो </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">कार्यनीति</span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span></u></b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हम यह जानते है कि साफ सफाई से युक्त माहौल में
रहना और कार्य करना एक सभ्य और पढे लिखे विकसित समाज को इंगित करता है। अत</span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">:</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सभी यह प्रयत्न करें कि हमारी ओर से गंदगी ना हो</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दूसरे को भी गंदगी करने से रोकें अन्यथा हम इस कार्य में सफल नहीं हो सकेंगे।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">हम गंदगी से कैसे निजात पा सकें</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> इसके लिये सरकार द्वारा अनेक प्रयास किये जा रहे है। भारत
स्वच्छ अभियान के कार्य में सहयोग के लिये अपने देश और विश्व के अन्य देशों से और
वहां के लोगों से भी अपील की है। इस अभियान में विश्व बैंक के अलावा अमेरिका और यूरोप के बहुत सारे देशों ने जरूरी
सहयोग देने हेतु रूची दिखाकर हाथ बढाया है। यू.एस.एजेंसी फॉर इंटरनेशनल डेवलपमेंट</span> (<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">यूएसएआईडी</span>)<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> ने शहरी विकास मंत्रालय के साथ विशेषज्ञता व नवीन मॉडल
प्रदान करने हेतु एक करार किया है। इस अभियान में अगले </span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-font-kerning: 18.0pt;">5
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">वर्षों के लक्ष्य में</span> <span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span>1 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> लाख </span> 34 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> हजार करोड़ रुपए का खर्च आएगा। इसमें केंद्र सरकार का शेयर</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> लगभग 15 करोड़ होगा। भारती और टीसीएस जैसी कंपनियों ने इस मिशन में आर्थिक
मदद देने की घोषणा की है। सरकार को विदेशों की तरह ही छोटे व बडे स्तर पर जल्द सफाई
कार्य के लिये बडी बडी आधुनिक मशीनों की आवश्यकता पडेगी । इसके लिये सरकार देश और
विदेश की कंपनियों की मदद ले रही है। जिससे सफाई कार्य के लक्ष्य को पूरा करने में
गति मिल सकेगी। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">भारत स्वच्छ अभियान के तहत सरकार ने देश के ग्रामीण एवं शहरी क्षेत्रों में गंदगी
के पूर्णनिदान हेतु कई महत्वपूर्ण योजनाओं और लक्ष्यों को विभिन्न नीतियों के
माध्यम से क्रियान्वित करने का संकल्प लिया हैं। जिनमें कुछ मुख्य इस प्रकार है</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">;</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><b><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">1.</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">खुले स्थान
पर मल त्याग की पारंपरिक आदत को </span>2022 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">तक पूरी तरह समाप्त करना
और इसे इतिहास की घटना बना देना। <b>अधिक से अधिक शौचायलों का निर्माण और उसका
उपयोग जरूरी हो।</b> कारण यूनिसेफ और विश्व स्वास्थ्य संगठन के अनुसार </span>2012 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> में हमारे देश की आधी जनसंख्या (करीब </span>63 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">करोड़) खुले में शौच करती
है।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">निदान</span></u></b> -<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> <span style="background: #F0FBFA;">हाल
ही में गावों और शहरों में </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">खुले में शौच के कारण हुई </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">बलात्कार की घटनाये बढने से </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">महिलाओं के अंदर असुरक्षा की
भावना बढी है</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> अत: ज्यादा से ज्यादा घरों
के अंदर शौचालयों का निर्माण करना होगा। इस सुविधा से बाहर शौच की आदत समाप्त
होगी। इसके लिये प्रचार कार्यक्रम को सरकार के अलावा मीडिया और सामाजिक संगठनों
द्वारा प्रसारित किया जा रहा है।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">2.</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">ठोस और
तरल अपशिष्ट के सुरक्षित प्रबंधन के लिए प्रणालियों को प्रचालित करना। सभी
सार्वजनिक स्थानों पर <b>अधिक से अधिक</b> <b>कूडेदानों का इस्तेमाल</b> तथा
निर्माण जरूरी हो। </span>4041 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">शहरों में ठोस कचरा प्रबंधन का इंतजाम करना पहला
मकसद होना चाहिये।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">निदान</span></u></b> –<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">सार्वजनिक स्थान</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">बाजार</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,<span lang="HI"> पार्क</span>,<span lang="HI"> सडक</span>,<span lang="HI"> मंदिर</span>,<span lang="HI"> मस्जिद या
गुरुद्वारे हो या फिर नदी</span>,<span lang="HI"> तालाब या झीलों आदि जैसी जगहों पर
कूडा कचरा ना करें और कुडेदान का ज्यादा उपयोग करें । जिससे गंदगी नहीं बढेगी</span>,<span lang="HI"> प्रदुषण मुक्त पानी पीने को मिलेगा और सभी स्वस्थ रह पायेंगें। साथ ही
दवाई के खर्च में कमी आयेगी। </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">3.</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">उन्नत
स्वच्छता व्यवहारों को अपनाने के लिए लोगों में जागरूकता बढाना। सुनिश्चित करना
कि प्रदाता के पास इस स्तर पर सेवाओं की प्रदायगी की क्षमता तथा संसाधन हैं। हाथ
से मैला ढोने की प्रथा से निजात पाना कारण राज्यों ने वर्ष </span>1993 <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">और </span>2013<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> में इस प्रथा को समाप्त करने हेतु बनाये कानून को अभी तक लागू नही किया है।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">निदान</span></u></b> -<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">गंदगी के लिये अशिक्षा और नैतिक
मूल्यों की कमी एक बडा कारण है। अत: </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">बचपन से ही स्वच्छता के प्रति
आदतें सीखाना अब जरूरी हो गया है। अभी देर नहीं हुई है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> नई
तालीम को नए सिरे से शुरू करना होगा। ऐसी शिक्षा जिसे करके सीखा जाए वही उपयोगी
होती है। गांधी जी की स्वच्छता के लिये दी गई शिक्षा को अपने जीवन में ढालने से हम
बहुत कुछ सीख सकते है। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">4</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">.</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">ग्रामीण
विकास</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">स्वास्थ्य</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">पर्यावरण और सुभेद्य वर्गों से
संबंधित सार्वजनिक क्षेत्र एजेंसियों में सहयोग को उद्दीपित करना और समर्थ बनाना।
कारण विश्व स्टील के पेसीफिक इस्टिट्यूट के आंकड़ों के अनुसार भारत की जनसंख्या के
बहुत बड़े प्रतिशत के पास स्थायी विकास के लक्ष्यों के लिये सुरक्षित स्वच्छता की
पहुंच नहीं हो पाई है।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">निदान</span></u></b><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">गंदे
वातावरण में सांस लेने से भी सामान्य आदमी की कार्य क्षमता</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">
क्रियाशीलता और एकाग्रता में निसंदेह कमी आती है</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> जिससे सभी सदैव थके हारे</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> बीमार
और उर्जा से रहित दिखाई पडते है। यह जीवन शैली स्वयं हमारी व देश की प्रगति में
विशेष रूप से बाधक होती है।</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">5. <b>जल ही जीवन है </b></span><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इसे स्वच्छ रखना अति आवश्यक है</span></b><b>,</b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> अत: गंगा सहित अन्य नदियों की सफाई कर नदियों में पूजा सामग्री
का कचरा</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> पोलिथीन</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> प्रतिमायें डालने और विसर्जन पर पूर्ण प्रतिबंध अनिवार्य
कर जल प्रदूषण दूर करना जो आम लोगों और जानवरों के कई गंभीर रोगों और उससे होने
वाली मौतों के लिये जिम्मेदार है।</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">निदान</span></u></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span></b><b>-</b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नदियों में कूडा कचरा प्रवाहित ना करें तथा नदियों के
किनारों एवं घाटों पर कूडा कचरे के ढेर तथा अन्य सामग्रीयों के जमा होने से गंदे व
प्रदुषित होते घाटों और नदियों के जल आदि से बीमारियों को पनपने का कारण है जो
हमारे स्वास्थ्य के लिये हाँनिकारक है।</span><b><u><o:p></o:p></u></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">6.</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">कार्यनीति
के लक्ष्यों को पूरा करने के लिए व्यापार</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-font-kerning: 18.0pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">शिक्षा और स्वैच्छिक क्षेत्र के
भागीदारों के साथ मिलकर कार्य करना। इसमें सभी सामाजिक और राजनैतिक संगठनों को
कार्य करना आवश्यक होगा। </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">निदान</span></u></b> -<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> प्रदुषित हो रहे जल और पर्यावरण
के लिये बडे और छोटे उद्योगों के उद्योगपतियों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">
व्यापारियों के लिये कडे नियमों को बनाकर कठिन दंड का प्रावधान होना चाहिये। एक
निश्चित स्थान पर कूडा व अपशिष्ट पदार्थों को जमा कर उसे जलाकर समाप्त किया जाये। </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> आज</span><span class="apple-converted-space"> </span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-font-kerning: 18.0pt;">21</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">वीं
सदीं में हमारा देश</span><span class="apple-converted-space"> </span><span class="apple-converted-space"><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">विश्व के गिने चुने देशों
में लगातार आर्थिक सामाजिक</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">शिक्षा और वैज्ञानिक क्षेत्रों में
एक शक्तिशाली एवं पूर्ण विकसित राष्ट्र के रूप में अपनी खोई हुई प्रतिष्ठा और पहचान
बनाने में अग्रेसर है। आज विदेशों से हर वर्ष पर्यटक तथा विद्यार्थी हमारे देश में
आकर हमारी संस्कृति और सभ्यता के प्रति जानना चाहते है और इससे वे हमारे देश के
प्रति आकर्षित होकर हमें आदर की दृष्टि से देख रहें है। अत: </span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">आर्थिक व
सामाजिक रूप से शक्तिशाली बनने के लिये हमें विदेशों से व्यापार</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;"> शिक्षा
और उद्योग आदि में सहयोग और बढावे को महत्व देना होगा। उसके लिये हमें वहां से आने
वाले लोगों के लिये एक रहने लायक आवश्यक स्वच्छ वातावरण और शिक्षा</span><span style="background: #F0FBFA; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">,</span><span lang="HI" style="background: #F0FBFA; font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt; mso-hansi-font-family: Arial;">
चिकित्सा जैसी आदि मूलभूत सुविधाये प्रदान करना होगी। इसके लिये जरूरी है कि सरकार
पहले इसके लिये महत्वपूर्ण योजनाओं को शीघ्र क्रियान्वित करें तथा उन सभी जरूरतों
को प्राथमिकता के साथ अंतिम रूप देकर एक निश्चित समय सीमा में पूर्ण करें। इससे हमारे
देश में नई नौकरियां पैदा होंगी जो बेरोजगारी की समस्या कम करने और पर्यटन को
बढ़ावा देने के मामले में अहम भूमिका अदा करेगी।</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span style="font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> आज की महती
आवश्यकता है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> कि हम महात्मा गांधी जी के सपनों का
पूर्ण स्वच्छ और स्वस्थ भारत बनाने के लिये </span><b><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">“</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">भारत स्वच्छ अभियान</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">”</span></b><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">को एकजुटता</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> कर्तव्यनिष्ठा और विश्वास के साथ सही शक्ति और दिशा प्रदान
करें। देश के प्रति संकल्पित होकर अपने दायित्वों का निर्वहन करें एंवं शिष्टाचार
और नैतिक मूल्यों को अपने में समाहित कर एक सभ्य समाज का निर्माण करें। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आईये इस सकारात्मक सोच के साथ अपने कामों की
व्यस्तता के बीच स्वयं से शुरू करके तथा </span><span style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">100 </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अन्य लोगों को
जागरुक करते हुए गंदगी ना करने का प्रण करें तथा अपने कार्यालय</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> घर</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> आस पास और सोसाएटी</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">समाज</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> कार्यालयों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">
अस्पतालों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> सार्वजनिक जगहों जैसे बाजारों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> रास्तों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> शादी
या धार्मिक कार्यक्रमों</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> पवित्र
स्थानों के स्थलों आदि में </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हफ्ते में दो घंटे श्रमदान करके इस कार्य के निष्पादन में उचित योगदान देकर
स्वच्छ भारत का निर्माण करें। </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;">तब निसंदेह हमारे देश का भी भविष्य
सुंदर स्वच्छ</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> स्वस्थ और उज्जवल होगा। </span><span style="font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI; mso-font-kerning: 18.0pt;"> </span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-12337234803469882392012-11-07T02:34:00.001-08:002012-11-07T02:34:42.257-08:00नींद नहीं आती है " - समस्या और समाधान <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 18.75pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">नींद नहीं आती है " - समस्या और समाधान</span></u></b><b><u><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></u></b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 18.75pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">आजकल
ज्यादातर एक आम बात लोग</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">दफ्तर
में</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">रास्ते
में</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">या घर पर
कहते आपको</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मिल
जायेंगें कि मुझे रात को नींद नहीं आई या नहीं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">आती
है वगैरह</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> | <b><u>"</u></b></span><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">
नींद क्यों नहीं आती है"</span></u></b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">आइये</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लोगों
की</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इसी
समस्या के कारणों एवं उसके</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">समाधान
को जानने का प्रयत्न हम करते है </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">|
</span>
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सूर्योदय के पश्चात्</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सूर्य की</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पहली किरण जहाँ</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमें अपने कार्यों
को दिनभर</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">करने हेतू शक्ति</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">प्रदान करती है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">वहीँ सूर्यास्त के बाद की
अंधकारमय रात दिनभर की शारीरिक थकान को दूर करने के लिए अति-आवश्यक होती है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रात की</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एक बेहतर नींद हमें अगले</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दिन के लिए चुस्त-दुरुस्त व उर्जावान बनाने मे सहायक होती है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः हमारी मानसिक</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> शारीरिक क्षमता को संतुलित
बनाये रखने में</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दिन एवं रात दोनों
ही का</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बहुत बड़ा</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">महत्व है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मनुष्य अपनी लालसाओ की पूर्ति के लिए</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रात व दिन दोनों में ही कार्य कर रहा है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे उसके लिए जरुरी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नींद में कमी के कारण</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शरीर की उर्जा समाप्त होकर हमारी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शारीरिक शक्ति को नुकसान पहुँचाती है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और अनजाने ही</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हमारे</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शरीर को सुचारू रूप से चलाने वाले</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तंत्र जैसे</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पाचन व स्नायु तंत्र आदि शीघ्र प्रभावित</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Arial;">करके हमारी शारीरिक कार्य क्षमता को कम करते है </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">|</span><span style="font-size: 10.0pt; mso-bidi-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आधुनिक काल में मनुष्य की</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिंदगी में भाग-म-भाग बढ़ने व अधिक काम</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">के बोझ के तले और व्यर्थ की बातो को दिमाग में सदैव रखने से</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">वह</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मनोवैज्ञानिक रूप से तनाव ग्रस्त जीवन यापन कर रहा है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">अधिक</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">काम</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">करना</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">अच्छी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">बात</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">किन्तु</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">यदि</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">काम</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">को</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">पूरी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">लगन</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">व</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ध्यान</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">से</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">किया</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जाए</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">तब</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">वह</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">एक</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">मेडीटेशन</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">करने</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">की</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">तरह</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">होता</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">है</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">अतः</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कार्य</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: "Arial","sans-serif";"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">में</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">एकाग्रता</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आपको</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">पूर्ण</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">संतृप्त</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">करेगी</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">इस</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">प्रकार</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">का</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ज्यादा</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कार्य</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आपको</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">थकावट</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">से</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ज्यादा</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">उत्साह</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">व</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">स्फूर्ति</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">प्रदान</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">करेगा</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जो</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आपकी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">रात</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">की</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">नींद</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">में</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">अति</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">सहायक</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">होगा</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">इसके</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">विपरीत</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">अनावश्यक</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">फालतू</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">या</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">स्वार्थ</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">सिद्दी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">का</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कार्य</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आपके मन</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">को </span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">हमेशा</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">बैचन</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">या</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">भ्रमित</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Arial;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">रखता </span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">और</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जो</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">शायद</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आपकी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">नींद</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">में</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">भी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">खलल</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">पैदा</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कर</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">सकता</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">है</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">अतः</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कार्य</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">को</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ईमानदारी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">के</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">साथ</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">एक</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ईश्वर</span>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">की</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आराधना</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">समझ</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कर</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">करें</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जिससे</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आपको</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">अवश्य</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ही</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">सुकून</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">मिलेगा</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span>|
<span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आज लोगों के पास</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शरीर को ताकतवर बनाये रखने तथा अनेक रोगों से लड़ने की शक्ति हेतू आवश्यक योगा</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">व्यायाम या वर्जिश करने का समय नहीं है </span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो आजकल की जिंदगी में करना जरुरी हो गया है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः हम कह सकते है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि अशांत दिमाग और
मन सभी की</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">प्राकृतिक
नींद में खलल पैदा कर रहे</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिसके</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कारण उसे गहरी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नींद नहीं आना
स्वाभाविक है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">क्या</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">नींद</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">में</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कमी</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">के</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कारण</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ही</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कम</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आयु</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">में</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ब्लड</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">प्रेशर</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">मधु</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;">-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">मेह</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">और</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">ना</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जाने</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कई</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">गंभीर</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">रोग</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">हमारे</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">शरीर</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">को</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">खोखला</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">रहें</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">है</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"> </span>? <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आइये नींद में कमी के</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कुछ और</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कारणों और उनके समाधानों</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">के बिन्दुओ पर</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">विचार करते है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो इस प्रकार है</span>,<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पहला</span></u></b><b><u> </u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कारण</span></u></b>- <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मुख्यतः वैज्ञानिक तौर से नींद में कमी का कारण</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मनोवैज्ञानिक और शारीरिक हो</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सकता</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है </span>| <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अधिक काम</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि लालसा व उसके बोझ का परिणाम शरीर पर
अप्रत्यक्ष रूप से पड़ता है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिसके कारण बैचेनी </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">महसूस होती है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">आपकी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">प्रतिरोधक</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">क्षमता</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">में</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">कमी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दर्शाता है</span> | <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">असंतुलित</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दिन-चर्या</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">खान-पान तथा नियमित व्यायाम की</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कमी पाचन की क्रिया को ख़राब कर</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सम्पूर्ण पाचन तंत्र का</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नुकसान कर देती</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे कई बीमारियो को जन्म लेने में सहायता मिल
जाती है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो अच्छी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">गहरी नींद के लिए बाधक बन जाता है </span>| <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समाधान</span></u></b>- <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">यह सच है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्य करना जीवन की गाड़ी को चलाने के लिए जरुरी
है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">किन्तु उसी जीवन को सुरक्षित रखने</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">के लिए आवश्यक है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि कार्य की</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अधिकता ना हो और</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कार्य को निश्चित समय सीमा तक ही किया जाये</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">मधुर</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">संगीत</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">सुनने</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">व</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">खुश</span>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">रहने</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">से</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शरीर को पर्याप्त
आराम</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Arial;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मिलता है जिससे</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मानसिक व शारीरिक क्षमता बढ़ती है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो प्राकृतिक रूप से गहरी नींद में बढ़ोतरी करने में संजीविनी बूटी का काम</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">करती है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एक सर्वे के अनुसार</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रोज ७-८ घंटे की नींद शरीर को निरोगमय रखती है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नियमित व्यायाम</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">संतुलित दिनचर्या व</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">खानपान के</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">साथ</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सोते</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समय</span> <span dir="RTL"></span><span dir="RTL" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">संगीत</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">सुनने</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">व</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">खुश</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">रहने </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">से अवश्य ही आप भरपूर</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नींद का मजा ले सकते है</span>| <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दूसरा</span></u></b><b><u> </u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कारण</span></u></b><b><u> </u></b>- <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">शरीर के लिए रात्रि की नींद प्राकृतिक आवश्यकता होती है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">यदि रात में अधिक जागरण के लिए कैफीन युक्त चाय</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कॉफ़ी या अन्य उत्तेजक दवाओं का उपयोग करें तब भी <b>यप्पी
फ्लू</b>( थकावट</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अनिद्रा और
उनींदेपन) जैसी बीमारी की शिकायत होती है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आजकल विश्व के बड़े औद्योगिक देशो में एक तिहाई से ज्यादा लोग इस रोग के शिकार
हो चुके है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">विज्ञान के तकनीकी विकास के
बाद कम्पुटर</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">संचार</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आदि</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जैसी सुविधाओं में बढोतरी</span>,<span dir="RTL"></span><span dir="RTL" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-hansi-font-family: Arial;"><span dir="RTL"></span> </span><span dir="LTR"></span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal;"><span dir="LTR"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Arial;">तथा </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सोते समय ज्यादा</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नशे की आदत</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> भी हर</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">वर्ग के आयु के
लोंगो में</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नींद में कमी का कारण हो सकती है</span>| <br />
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समाधान-</span></u></b> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अनियमित जीवन शैली से</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नींद में अभाव जीवन के लिए घातक होता जा रहा है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः रात में सोने</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">के २ घंटे पहले खाना खा लें</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और लगभग १०० कदम धीरे-धीरे पैदल</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">चले</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सोने के पहले हल्के गर्म</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दूध लेकर सोयें</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे आपकी पाचन क्रिया सही रहेगी </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आधुनिक जीवन जीने की ललक में शराब</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">चाय</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कॉफ़ी या ड्रग्स का इस्तेमाल ना </span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">करें </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">सोने</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">से</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">पहले</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अच्छी किताबो को पढ़ें</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">या शांत</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">संगीत</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सुने और</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नींद को पहली</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">प्राथमिकता देकर भरपूर नींद लें</span>, <span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पर्याप्त नींद होने</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">से स्नायु कोशिकाओ व मस्तिष्क के संदेशो का
प्रवाह में उपयोगी रासायनिक तत्वों का संतुलन बना रहता है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आपकी</span>
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">मानसिक शक्ति के साथ-साथ
आपकी रचनात्मक क्षमता में वृध्दि होगी </span>| <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तीसरा कारण</span></u></b> - <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">गृहस्थाश्रम में प्रवेश के बाद मनुष्य भोग-विलास
</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पारिवारिक जिम्मेदारियों</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बच्चो के लालन-पालन व</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">उनकी शिक्षा</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बीमारी आदि प्रपंचो में फँस
के रह जाता है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">फलस्वरूप</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">तनावग्रस्त मन में कई विचारो का आदान-प्रदान
होने से भी कभी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="AR-SA" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><span dir="RTL"></span>-</span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कभी</span><span dir="LTR"></span><span dir="LTR"></span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रात को नींद में बाधा आना स्वाभाविक</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">है</span> | <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">भूलने की आदत</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आलस्य</span>,
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आँखों पर बुरा प्रभाव आदि
शिकायते भी लम्बे समय से चले आ रहे नींद में कमी का कारण दिखाता है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे दिनभर</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आलस्य </span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पेट की गड़बड़ी और थकावट आदि की अनुभूति होती है</span>|<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समाधान</span></u></b>- <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">चिंतामुक्त जीवन जीने के लिए सम्पन्नता जरुरी है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ज्यादा सम्पन्नता की</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">लालसा भी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">आवश्यक</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नहीं है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इससे दिमाग हमेशा भ्रमित रहता है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अपनी आवश्यक</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जरूरतों की
जिम्मेदारियों का निर्वाह ईमानदारी से करना चाहिए</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">एक कहावत भी है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि <b>"जितनी चादर
उतना ही पैर फैलाना चाहिए" </b></span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इसके मायने है</span>,<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि आदमी में संतोष होना
चाहिए</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः ज्यादा लालसा आदमी के मन को सदैव असंतृप्त
कर देती है </span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">संतुलित काम और</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">संतुलित सोच के साथ रहना आपकी दिनचर्या को
व्यवस्थित रखती है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जिससे नींद ना आने जैसी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">समस्या से छुटकारा पाया जा सकता है </span>|
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">स्वास्थ्य और नींद
का</span></u></b><b><u> </u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सम्बन्ध</span></u></b><b><u> </u></b><b> -</b> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> हमने देखा</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कि</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">उपर्युक्त कारणों से नींद में कमी आती है तथा
उनके समाधानों को</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Arial;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">लागू करने</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">से</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">पर्याप्त नींद होने से शरीर की उर्जा शक्ति में बढ़त के साथ किसी समाधान को
जल्दी निकालने की ताकत</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">याद-दाश्त बढ़ने</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अंतर्दृष्टि विकास के साथ तेजस्वी रूप प्राप्त होता है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो आपको सदैव</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">प्रसन्न बनाये</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">रखेगा</span>|
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जीवन</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">में</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">प्रसन्नता</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span>
</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जरुरी</span><span dir="RTL"></span><span dir="RTL" lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"><span dir="RTL"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">होती</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">है</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">और</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जीवन कभी समाप्त नहीं होगा</span> | <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः आधुनिक</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जीवन में जितनी भी स्वार्थ रूपी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दौड़ लगाये वह</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">कभी पूरी नहीं होगी</span> | <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ईश्वर ने हमें जीवन दिया</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">इसे हम सबको शरीर के माध्यम से सुव्यवस्थित तरीके से
संचालित करके चलाना चाहिए</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो सभी को सदैव निरोगमय बनाये रखेगा और हम</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सभी</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दीर्घायु होंगे</span> | <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">नियमित योगा</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-ascii-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Arial;">व्यायाम</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Mangal;">,</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">संयमित दिनचर्या</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">खान-पान के साथ संतुलित कार्यों को करने से शरीर उर्जा से भरा होगा</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जो मानसिक शांति भी प्रदान करेगा</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">यही मानसिक शांति ही गहरी व सुखद नींद के लिए अति-आवश्यक
होती है</span>| <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अतः हमारे शरीर को हमें समझना चाहिए और प्राकृतिक रूप में इसे बनाये </span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">रखना</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">चाहिए तथा</span><span lang="HI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">बुरी आदतों को छोड़कर</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">अच्छी आदतों का निर्माण हम सबको करने</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">से निश्चित ही हम उर्जावान व स्फूर्तिवान</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">होंगे</span>, <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;">जिससे</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> हमें हमारी नींद ना आने की समस्या का</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">निराकरण</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">सदैव के लिए मिल</span> <span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">जायेगा </span>|
<span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Arial; mso-bidi-font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Arial; mso-bidi-language: HI;">
</span><o:p></o:p></div>
<h2 style="text-align: left;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span></h2>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-19528423128261682592012-11-07T02:34:00.000-08:002014-12-22T04:00:23.922-08:00लुप्त हो रहे प्राणियो से पर्यावरण पर प्रभाव <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 18.75pt; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: 'Arial Narrow';"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पृथ्वी में ही जैवमंडल तथा प्राकृतिक पर्यावरण का पारिस्थितिक तंत्र मौजूद है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जल</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जमीन</span><span lang="HI" style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">और वायु जहाँ मिलते है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वहीँ</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जैवमंडल स्थित होता है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">और यहीं</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जीवन संभव है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जहाँ वायु</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जल </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">भोजन</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">उपयुक्त तापमान व प्रकाश विद्यमान है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जैवमंडल के भौतिक एवं रासायनिक पर्यावरण जैविक क्रियाओ को प्रभावित करते है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">अतः सभी एक-दुसरे को किसी न</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">किसी रूप में प्रभावित</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">करते है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कोई भी पर्यावरण घटक पूर्णरूप से आत्म-निर्भर नहीं है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर्यावरण जगत का आधार है और प्राकृतिक पर्यावरण के सभी घटक या अवयव</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">एकाकी रूप से प्रभावशाली होकर परस्पर प्रभावित करते है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">यही पारिस्थितिक तंत्र है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">प्रकृति ने मानव जीवन की आवश्यकताओ की पूर्ति के लिए कई सहायक व ज़रूरी संसाधनों को उत्पन्न किया है ताकि पारिस्थितिकीय संतुलन कायम रहे </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मानव की प्रकृति पर विजय पाने की लालसा ने संसाधनों को तेजी से</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नुकसान पहुंचाकर पारिस्थितिक तंत्र को असंतुलित कर दिया</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जिससे पृथ्वी पर जीवधारियो का जीवन खतरे में पड़ गया है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वनों की कटाई</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जल-धाराओ</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नदियों आदि पर बांध और औद्योगिकिकरण</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आदि </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कारणों</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">से</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पिछले ५० वर्षो में वनों के</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जीवधारियो पर प्रतिकूल प्रभाव डाल रहा है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">फलस्वरूप</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पृथ्वी पर उपस्थित प्राणियो की प्रजातियाँ लुप्त होने की कगार पर है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">साथ ही इससे</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर्यावरण पर भी गंभीर प्रभाव पड़ रहा है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">|</span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> </span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">प्राचीन धर्मो की तरह वैदिक दर्शन की भी यह मान्यता है कि प्रकृति प्राणधारा से स्पन्दित है। सम्पूर्ण चराचर जगत अर्थात् पृथ्वी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आकाश</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">स्वर्ग</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आग</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वायु</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"><wbr></wbr>, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जल</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वनस्पति और जीव</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span>-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जंतु सब में</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दैवत्व की धारा प्रवाहित है। वैदिक दर्शन ने हमें सम्पूर्ण अस्तित्व के प्रति गहन</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">श्रद्धा और स्त्रेह से जीना सिखाया। इस दृष्टि का इतना अधिक प्रभाव था कि जब प्रकृति की गोद में स्थित एक आश्रम में पली</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span>-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पोसी</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कालीदास की</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span> "</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">शकुन्तला अपने पति दुष्यन्त से मिलने के लिए</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">शहर जाने लगी तो उसकी जुदाई से वे पौधे जिन्हें उसने सींचा</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">फूल जिनकी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">उसने देखभाल की</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मृग जिन्हें उसने पोषित</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> किया आदि अत्यधिक दुखी हुए। वह ऎसा </span><span lang="HI" style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">युग था जब मानव व प्रकृति के बीच पूर्ण तादात्म्य और सीधा सम्पर्क था। आवश्यकताएं सीमित थीं</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मनुष्य</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इतना संतोषी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">था कि प्रकृति के शोषण की बात तो वह सपने में भी नहीं सोच सकता था। प्रकृति के साथ घनिष्ठ सम्बन्ध ही सभी धर्मो</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">का मर्म था। प्राचीन संस्कृति में भी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">प्रकृति को दैविक स्वरुप के रूप में पूजा जाता था </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हम प्रकृति की रक्षा करें</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इसे अनुराग करें व स्वस्थ</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तथा संतुलित जीवन-यापन करें</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इसी सोच के साथ की विकास जरुरी है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">किन्तु पर्यावरण के मूल्यों पर नहीं </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| " </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">विनाश रहित विकास " यही</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आज की महती ज़रूरत है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">अतः</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदम पूर्णा पूर्ण मुच्यते </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">|</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पूर्णस्य </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> पूर्णमादाय पूर्ण मेवा व शिष्यते </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">|| </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">अर्थात अपनी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इच्छाओ को वश में रख प्रकृति से उतना ही ग्रहण करें जिससे उसे क्षति ना हो</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वृक्षों</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जल व धरती पर जीवो</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">की रक्षा धर्म हो</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> |</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span></div>
<span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">समय ने करवट बदली। शहरीकरण और औद्योगीकरण के साथ मनुष्य का प्रकृति से सम्पर्क टूट गया। तथा कथित</span><span lang="HI" style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">विकास की अंधी दौड़ में उसकी यह अनुभूति समाप्त हो गई कि प्रकृति भी एक जीवन्त शक्ति है। इस विकास का अर्थ था</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">प्रकृति का उसके अस्तित्व की कीमत पर शोषण। एक तरफ जीवन की आवश्यकताओं व मन की इच्छाओं और दूसरी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ओर विवेकपूर्ण आचरण की आवश्यकता के बीच संतुलन बिगड़ गया। शरीर को आवश्यकता </span><span style="font-size: 10pt;"> </span></div>
</span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">रोटी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कपड़ा</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मकान</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">चिकित्सा</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">व अन्य सभी भौतिक सुख</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">सुविधाओं की। मन इच्छाओं का केन्द्र है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जो चाहता है कि इच्छाएं पूरी हों । इच्छाओं को नियंत्रित करने के लिए हमारा इस तरह मार्गदर्शन करती है कि प्रकृति</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">के पुनर्चक्रीकरण की प्रक्रिया व सभ्य समाज के</span><span lang="HI" style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">महीन तन्तु अस्त</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span>-</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">व्यस्त नहीं हों। इसका ही परिणाम है कि असंतुलित</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">व्यक्तित्व तैयार हो रहे हैं। जितनी उच्च शिक्षा</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">उतना ही अधिक असंतुलन। इसीलिए तथा कथित शिक्षित लोग ही</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पारिस्थितिकी और पर्यावरण समरसता के विनाश के लिए जिम्मेदार हैं। वे प्रकृति को जड़ वस्तु मानते हैं जो मानो मानव</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">के उपयोग और</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">शोषण के लिए ही बनी हो। मनुष्य</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">के अस्तित्व के लिए प्राकृतिक पर्यावरण बहुत महत्वपूर्ण</span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><span dir="rtl"></span> </span><span dir="ltr"></span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"><span dir="ltr"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">है। </span><span lang="HI" style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">भावी पीढियों के लिए पर्यावरण का पोषण</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">और</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">देखभाल आवश्यक है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जिसकी उपेक्षा की जा रही है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt;"> |</span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 10pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span style="font-size: small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal;">प्राणियो</span></u></b><b><u><span style="font-family: 'Arial Narrow';"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal;">और पर्यावरण के बीच सम्बन्ध</span></u></b><span dir="rtl"></span><b><span dir="rtl" lang="HI" style="font-family: Arial;"><span dir="rtl"></span> </span></b><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial;">- </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">हमारी पृथ्वी पर प्राणियो ( पशु</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">पक्षी और स्थलीय व</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">समुद्रीय जीव -जंतु) की अनगिनत प्रजातियाँ है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> जो हमारे</span><span lang="HI" style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span dir="rtl"></span><span dir="rtl" lang="AR-SA" style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;"><span dir="rtl"></span> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">पर्यावरण </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">के पारिस्थितिक </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">तंत्र को </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">संतुलित </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">करने </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">में अभूतपूर्व योगदान देते है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">किन्तु </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">इनकी</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">प्रजातिओं में</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 12pt; line-height: 18px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">कुछ </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">का अस्तित्व </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">तो समाप्त हो चूका </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> , </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">शेष पर गंभीर खतरा मंडरा रहा है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">पृथ्वी के भिन्न-भिन्न इलाको से प्राणियो का मौसम के परिवर्तन के समय पलायन होता है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">और उनके इन प्रवास से पर्यावरण के बदलते स्वरुप को पहचाना सरल हो जाता है </span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">कुछ पशु -पक्षियों की बची प्रजातियो और उनका पर्यावरण के साथ नाता विभिन्न मौसमो में देखने को मिल ही जाता है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">जो इस प्रकार है</span><span style="font-family: 'Arial Narrow'; font-size: 10pt; line-height: 14px;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><b><span lang="HI" style="color: #616161; font-family: Mangal; font-size: 9pt; line-height: 13px;">ठंड का मौसम पक्षी </span></b><b><span style="color: #616161; font-family: Arial; font-size: 9pt; line-height: 13px;"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #616161; font-family: Mangal; font-size: 9pt; line-height: 13px;">प्रेमियों</span></b><b><span style="color: #616161; font-family: Arial; font-size: 9pt; line-height: 13px;"> </span></b><b><span lang="HI" style="color: #616161; font-family: Mangal; font-size: 9pt; line-height: 13px;">के लिए सर्वाधिक रोमांचकारी होता है</span></b><b><span style="color: #616161; font-family: Arial; font-size: 9pt; line-height: 13px;">, </span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">इस मौसम में प्रवासी पक्षी नदियों</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">झीलों और नमभूमि (आद्र्रभूमि) के आसपास डेरा डाले होते हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> इन्हें करीब से देखना</span><span lang="HI" style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">प्रकृति प्रेमियों के लिए अद्भुत क्षण होता है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> |</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> हमारे देश के प्रान्तों में से एक</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">गुजरात में इस प्रकार की दलदली भूमि का बड़ा क्षेत्रफल है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt; line-height: 14px;">जहां भारी संख्या में प्रवासी पक्षी डेरा डालते हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt; line-height: 14px;"> |</span><span style="font-family: Arial;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-clip: initial; background-color: white; background-origin: initial; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 15pt; margin: 0in 3pt 0pt 0in;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दलदली क्षेत्र का सारा या कुछ भाग वर्ष भर जल से भरा रहता है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> ऐसा भू-क्षेत्र जैव विविधता संरक्षण के लिए महत्वपूर्ण है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> दलदलीय क्षेत्र अनेक लुप्त प्राय: जीवों का ठिकाना हैं और देश की पारिस्थितिकी सुरक्षा में इनकी अहम भूमिका है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> खाद्यान्नों की कमी और जलवायु परिवर्तन के बढ़ते खतरों के बीच हमें दलदलों को बचाने की जरूरत है ताकि वे पारिस्थितिकी तंत्र को संरक्षित करने में जरूरी भूमिका निभा सकें</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> नमभूमि जल को प्रदूषणमुक्त बनाती है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> | </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">भू-सतह का लगभग छह प्रतिशत भाग नमभूमि है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> इसमें झीलें</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नाले</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">स्रेत</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तालाब और प्रवाल क्षेत्र शामिल होते हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> भारत में नमभूमि ठंडे और शुष्क इलाकों से होकर मध्य भारत के कटिबंधीय मानसूनी इलाकों और दक्षिण के नमी वाले इलाकों तक फैली है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> यह भू-क्षेत्र प्राकृतिक संतुलन बनाए रखने में अहम भूमिका निभाता है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> बाढ़ नियंत्रण</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">में भी इसकी महत्वपूर्ण भूमिका है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">शुष्क मौसम के दौरान यह पानी को सहजे रखता है और बाढ़ के समय पानी का स्तर कम बनाए रखने में सहायक होता है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> बाढ़ के समय नमभूमि पानी में मौजूद तलछट और पोषक तत्वों को अपने में समा लेती है और इन्हें सीधे नदी में जाने से रोकती है. इस प्रकार झील</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तालाब या नदी के पानी की गुणवत्ता बनी रहती है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span style="font-family: Arial;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-clip: initial; background-color: white; background-origin: initial; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 15pt; margin: 0in 3pt 0pt 0in;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नमभूमि जैवविविधता को सुरक्षित बनाए रखने में भी महत्वपूर्ण भूमिका निभाती है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">साथ</span><span lang="HI" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ही शीतकालीन पक्षियों और विभिन्न जीव-जंतुओं का आश्रय स्थल होती है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> विभिन्न प्रकार की मछलियां और जंतुओं के प्रजनन के लिए भी यह भूमि उपयुक्त होती है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">खास बात यह है कि नमभूमि में समुद्री तूफान और आंधी के प्रभाव को सहन करने की क्षमता होती है. समुद्री तटरेखा को स्थिर बनाए रखने में भी इसका महत्वपूर्ण योगदान होता है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> | </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जो समुद्र की धारा से होने वाले कटाव से तटबंध की रक्षा करती है. नमभूमि अपने आसपास बसी </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> <wbr></wbr> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मानव</span><span lang="HI" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बस्तियों के लिए जलावन</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">फल</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वनस्पति</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पौष्टिक चारा और जड़ी-बूटियों का स्रोत</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">होती है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> यह वास्तव में पानी के संरक्षण का प्रमुख स्रोत</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> गुजरात स्थित नल</span><span lang="HI" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">सरोवर</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">थोल</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वेलावदार</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तारापुर एवं भरतपुर स्थित</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-clip: initial; background-color: white; background-origin: initial; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 15pt; margin: 0in 3pt 0pt 0in;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> <wbr></wbr> </span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-clip: initial; background-color: white; background-origin: initial; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 15pt; margin: 0in 3pt 0pt 0in;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">केउलादेव पक्षी विहार कई प्रवासी पक्षियों की पसंदीदा स्थल है. ये क्षेत्र राजहंस</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पनकौआ</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बायर्स</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-clip: initial; background-color: white; background-origin: initial; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 15pt; margin: 0in 3pt 0pt 0in;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वॉचार्ड</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ओस्प्रे</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इंडियन स्किमर</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">श्याम गर्दनी बगुला</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">संगमरमरी टील</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बंगाली फ्लोरीकान जैसे पक्षियों का मनपसंद स्थल होते हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span style="font-family: Arial;"><span style="font-size: small;"></span></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal;">दल-दल में प्राणियो के</span></u></b><b><u><span style="font-family: 'Times New Roman';"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal;">अस्तित्व को खतरा</span></u></b><b><u><span style="font-family: 'Times New Roman';"> </span></u></b><span style="font-family: 'Times New Roman';"> - </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">भारत में ऐसे कई उदाहरण हैं जहां नमभूमि की बर्बादी के साथ ही जंगली जानवरों या पौधों के अस्तित्व पर संकट मंडरा रहा है. उत्तर प्रदेश और पश्चिम बंगाल के दलदलीय क्षेत्र में</span><span style="font-family: 'Times New Roman';"><span style="font-size: small;"> </span></span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दलदली हिरण</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">’</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पाया जाता है. इस प्रजाति के हिरणों की संख्या भी कम हो रही है. यह संख्या लगभग एक हजार के आसपास बतायी जाती है. इसी प्रकार तराई वाले क्षेत्रों में फिशिंग कैट यानी मच्छीमार बिल्ली पर भी बुरा असर पड़ रहा है. गुजरात के कच्छ क्षेत्र में जंगली गधा भी खतरे में है. एक सींग वाला भारतीय गैंडा भी लुप्तप्राय प्राणियों की श्रेणी में शामिल हो गया है</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> |</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 12pt;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-clip: initial; background-color: white; background-origin: initial; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 15pt; margin: 0in 3pt 0pt 0in;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आज नमभूमि से जुड़े ओटर</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">गैंजेटिक डॉल्फिन</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">डूरोंग</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">एशियाई जलीय भैस आदि अनेक जीवों का अस्तित्व संकट में है. जलीय प्राणियों जैसे कछुआ</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">घड़ियाल</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मगरमच्छ</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जैतूनी रिडली और जलीय मॉनीटर पर भी नमभूमि के प्रदूषित होने के कारण संकट मंडरा रहा है. जीवों के अतिरिक्त कुछ वनस्पतियां भी इससे प्रभावित हो रही हैं. कई सारे वनस्पति</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">सरीसृप</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पक्षियों और जनजाति आदि की निवास स्थली नम भूमि बढ़ते प्रदूषण</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बिगड़ती जलवायु</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">विकास के दुष्परिणामों आदि के कारण अपना स्वरूप खोती जा रही हैं</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> |</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 12pt;"></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-clip: initial; background-color: white; background-origin: initial; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 15pt; margin: 0in 3pt 0pt 0in;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">भारत में नमभूमि के संरक्षण के लिए पर्यावरण मंत्रालय द्वारा</span><span style="font-family: 'Times New Roman';"><span style="font-size: small;"> </span></span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">1987</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">से एक कार्यक्रम चलाया जा रहा है. इसके अंतर्गत अब तक</span><span style="font-family: 'Times New Roman';"><span style="font-size: small;"> </span></span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">15</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">राज्यों में</span><span style="font-family: 'Times New Roman';"><span style="font-size: small;"> </span></span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">27</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नमभूमि क्षेत्र चिह्नित किए गए हैं. इनके अंतर्गत पंजाब में कंजली और हिरके</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ओडिसा में चिल्का</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मणिपुर में लॉकटक</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">चंडीगढ़ में सुखना और हिमाचल में रेणुका क्षेत्र हैं. इन जगहों में संरक्षण और उनके बारे में जागरूकता लाने के प्रयास किए जा रहे हैं. इसके अलावा केवलादेव राष्ट्रीय उद्यान</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">सुन्दरवन</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मनास और काजीरंगा को</span><span style="font-family: 'Times New Roman';"><span style="font-size: small;"> </span></span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">‘</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">अंतरराष्ट्रीय विरासत</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">’</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">का दर्जा दिया गया है. इन क्षेत्रों में देश-विदेश के मेहमान पक्षी आते हैं जिन्हें बचाने के लिए अंतरराष्ट्रीय स्तर पर प्रयास किए जा रहे हैं</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> | </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नमभूमि पर प्रत्यक्ष या अप्रत्यक्ष रूप से लाखों व्यक्तियों का जीवन आश्रित होने के साथ ही यह सामाजिक व सांस्कृति महत्व का प्रतीक भी है.</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इसलिए इस अनोखे पारिस्थतिकी तंत्र को बचाना होगा</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> भारत में प्रवासी पक्षियों का मेहमान की तरह स्वागत करने की संस्कृति रही है</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> जिसे हमें निरंतर आगे बढ़ाने की आवश्यकता है ताकि प्रकृति के सुंदर पक्षियों के माध्यम से पूरे विश्व</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">के नागरिकों के मध्य भी प्रेम भावना का प्रसार हो सके</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> |</span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 18.75pt; margin: 0in 0in 0pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">लुप्त होते</span></u></b><b><u><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बाघों व अन्य जंगली जानवरों</span></u></b><b><u><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span></u></b><b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">को सुरक्षित रखना जरुरी है</span></u></b><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बाघों के सुरक्षित बसेरे के रूप में ख्यातिप्राप्त कार्बेट नेशनल पार्क </span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जहां इसे भारतवर्ष में विलुप्ति की कगार पर पहुंच चुके राष्ट्रीय पशु बाघ को बचाए रखने की सफलता हासिल है</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वहीं पार्क की सरहदों के भीतर करीब आधा दर्जन वन्य प्राणियों के वजूद के खात्मे की विडंबना भी जुड़ी हुई है।</span><span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हाल ही में पार्क के सात दशकों से भी पुराने इतिहास</span><span lang="HI" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर हुए शोध में यह खुलासा हुआ है कि पार्क की स्थापना के समय पाई जाने वाली आधा दर्जन दुर्लभ जीवों की प्रजातियां अब लुप्त हो चुकी हैं। यही नहीं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पार्क में कई अन्य प्रजातियों पर भी खतरे के बादल मंडरा रहे है। </span><span lang="HI" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">दरअसल</span><span style="font-family: Arial;"><span style="font-size: small;"> </span></span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">1936</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">में कार्बेट राष्ट्रीय उद्यान की स्थापना के समय यहां पाए जाने वाले जीव-जन्तुओं की सूची तैयार की गई थी। सूची में शामिल जंगली कुत्ते</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">लकड़बग्घा</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">लोमड़ी पार्क से पूरी तरह से गायब हो चुके है। जिम कार्बेट की किताबों व पार्क के पहले डीएफओ चैम्पियन की फोटोग्राफों में दिखाई देने वाले दुर्लभ जीव पैंगोलिन व रैटल का अस्तित्व भी पार्क से समाप्त हो चुका है। किसी जमाने में पार्क के आसपास दिखने वाले चैसिंघे व बारहसिंघों भी पूरी तरह से लुप्त हो चुके है।</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> </span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 10pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> <wbr></wbr> </span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px; margin: 0in 0in 10pt;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">1977</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">में आखिरी बार बारहसिंघे को कार्बेट के ढिकाला में देखा गया था। लुप्त हो चुके जीवों के अलावा वर्तमान में पार्क में बहुत कम संख्या में मौजूद हाग-डियर यानि पाड़ा</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">ऊदबिलाव</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">घडि़याल अपने अस्तित्व की लड़ाई लड़ रहे है। कार्बेट इतिहास पर शोध में पाया गया है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कि</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पार्क से लुप्त हो चुके जंगली कुत्ते मध्य भारत</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पेंच व कान्हा टाइगर रिजर्व में व लकड़बग्गा कभी राजाजी नेशनल पार्क में दिखाई देते है। वैसे बारहसिंघा कभी-कभार को</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">झिलमिल ताल के आसपास दिखाई पड़ जाता है।</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">साथ ही</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पाड़े के संरक्षण के लिए बाड़ा बनाने की योजना है। अभी तक सच्चाई यह है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कि</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कुल कितनी प्रजातियां लुप्त हुई है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इसकी जानकारी नहीं है </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">| </span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 11pt;">शेर क्यों और भी जीव विलुप्त होते जा रहे हैं</span></u></b><span style="font-family: Arial; font-size: 11pt;"> - </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आज कल दूरदर्शन पर विभिन सेलिब्रिटीयों के द्वारा सन्देश दिया जा रहा है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हमारे देश में केवल</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">1411</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">शेर रह गएँ हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">परन्तु इसके अतिरिक्त और भी वो जीव साधारणतया</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बाग</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बगीचों और घरों में पाए जाते थे</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वो भी तो लुप्तप्राय: होते जा रहें हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">उदहारण के लिए</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal;"><span style="font-size: small;">(१)</span></span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">फूल से रस चूसती मधुमक्खी</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जो फूलों से मकरंद चूस कर</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">शहद में परिवर्तित करती हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इन मधुमक्खियों के छत्ते पेड़ो पर लटकते दिखाई दे जाते थे</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">और जिन छत्तों पर यह मधुमक्खियाँ पर दिखाईं देतीं थी</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> अब तो यह नजारा देखना दुर्लभ सा हो गया है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">धरती पर तेजी से बनते घरों के कारण</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">इनका आशियाना बाग़</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बगीचें छिनते जा रहें हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">और</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">यह शहद</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">की मक्खियाँ लुप्तप्राय: होतीं जा रहीं हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial;">(</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal;">२)</span><span style="font-family: Arial;"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">रंगबिरंगी</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मनमोहक बागों में</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">फूलों का रस चूसती हुईं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तितलियों पर</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बच्चों को यह रंगबिरंगी</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तितलियाँ इतनी भाती थीं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">कि इनकों पकड़ने के लिए इनका पीछा करतें थे</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> |</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> इनका भी आशियाना बाग़</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बगीचें ही थे</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">लोगों के अपना आशियाना बनाने के स्थान</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर इन रंगबिरंगी तितलियों का आशियाना बहुत हद तक छिन लिया हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">| </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">यह नन्हे</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नन्हे जीव उड़ते हुए</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">एक फूल पर बैठ कर और फिर दूसरे फूल पर बैठ कर</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">फूलों के परागन में सहायता करतें हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">और इस प्रकार से फूलों से लदी हुई बगिया के निर्माण में सहायक होतें हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">परन्तु यह भी लुप्त होने की ओर अग्रसर हो रहें हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|<b></b></span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<br />
<div style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">(</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">३)</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> एक</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">नन्ही सी चिड़िया से कौन परिचित नहीं होगा</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">हमारे</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">घरों में लटकी हुई फोटों के पीछे यह अपना घोंसला</span><span lang="HI" style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बनाती थी</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">लेकिन अब तो गगनचुम्बी इमारतों का निर्माण होने से उन्हें अपना</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">घोसला बनाना कठिन हो गया हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> यह</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">चिड़िया बारिश के जमीन पर पड़े हुए पानी में नहाते हुयें दिखाई दे जातीं थी</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर अब कहाँ वो नजारा देखने को मिलता है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">?</span></div>
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><b>(</b></span><b style="font-family: arial, sans-serif;"><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">४)</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">आज कल प्रक्रति का सफाई कर्मचारी यानि कि गिद्ध जो मरे हुए जीव</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जंतुओं को खा-खाकर</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">सफाई को अंजाम देते हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वो भी तो लुप्त होते जा रहें हैं </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">केवल शेरो की संख्यां तो कम हो गयीं हैं</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">, </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">परन्तु यह जीव जंतु भी तो लुप्त होने के कगार की ओर अग्रसर हो चुकी है </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">|</span></div>
</span><span style="font-family: Arial;"></span></div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<div style="text-align: justify;">
<b><u><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बड़े- बड़े बांधो के निर्माण से लुप्त होते जानवर-</span></u></b><b><u><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span></u></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">यह बात निःसंकोच रूप से स्वीकारी जाती है कि सन्</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">1912</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">के जंगली जानवरों और पक्षियों के संरक्षण संबंधी कानून</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">के कारण तथा अंग्रेजी शासन के राजाओं के सहयोग से जंगली जानवरों और अनेक मूल्यवान पक्षियों को सुरक्षा मिल सकी और यह काम</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">1930</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तक सुचारु रूप से चलता रहा</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर द्वितीय महायुद्ध के बाद जंगली जानवरों की संरक्षण-नीति में आकस्मिक परिवर्तन हो गया। झाड़ियों और</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"></span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> <wbr></wbr> </span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जंगलों के बुरी तरह कटने से जंगली चीता तो समाप्त ही हो गया और स्थिति यहाँ तक पहुँच गई कि भारत में वह प्राकृतिक स्थिति में नहीं पाया जाता।</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">जलप्रपातों और बाँधों से बिजलीघर बनाने की गतिविधि और जंगल काटकर खेती करने की होड़ से जंगली जानवरों का विनाश हो रहा है और उचित सुरक्षा के अभाव में अनेक अन्य पशु भी चीते की गति को ही प्राप्त होंगे। गैरकानूनी ढंग से शिकार और शिकार संबंधी अपर्याप्त कानूनों के कारण जंगली जानवरों का काफी विनाश होता है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर यह बहुत कुछ रोका भी जा सकता है।</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> <wbr></wbr> </span></div>
</div>
<div style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial, sans-serif; font-size: 13px;">
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">उत्तरप्रदेश व उत्तरांचल के इलाको में तो</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">1940</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">तक प्रत्येक प्रकार के जानवरों का बाहुल्य था। इतना बाहुल्य कि वहाँ का जंगल कट जाने पर ईख के खेतों में रहकर अब भी शेरों के दो-चार जोड़े सूअर और चीतलों पर अपना निर्वाह करते हैं। कुमायूँ में रामगंगा का जो बाँध बाँधा गया है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">उससे पूरी आशंका है कि वहाँ के जंगली जानवरों के नैसर्गिक निवास-क्षेत्र का एक बहुत बड़ा भाग जलमग्न हो चुका है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">और वहाँ से वन्यजीवों का लोप हो जाना संभव है।</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">अन्य स्थानों पर इन पशुओं को संरक्षण मिलना जंगलों की कमी के कारण असंभव ही है। मैसूर शहर से</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">50</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">मील की दूरी पर कक्कनकोट का जो बाँसों का सघन वन है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वह हाथियों का परम क्रीड़ा-क्षेत्र है</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पर काबिनी नदी पर बाँध बँधने से उनका बहुत बड़ा भाग जलमग्न हो गया है। </span></div>
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बाँस और हाथी-जीवन का बड़ा घनिष्ट संबंध है। यदि बाँसों का यह जंगल नष्ट हो गया तो मैसूर की एक अमूल्य सम्पदा भी नष्ट हो जाएगी। उद्योग</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">पानी और बिजली मिलने के साथ-साथ यदि बाँस-वन बना रहे तो जंगली हाथी की भी रक्षा हो सकेगी। तात्पर्य यह है कि बाँध-निर्माण योजनाओं और कृषि-विकास-योजनाओं में वनों तथा जंगली जानवरों की रक्षा पर ध्यान नहीं दिया जाता। यदि इन योजनाओं के विशेषज्ञों</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">वन-विभाग के कार्यकर्ताओं और संतुलित जीवन के विशेषज्ञों का मत लिया जाए और उनके सहयोग से योजनाएँ बनें तो उद्योग-धंधे भी चल सकते हैं और जंगली जानवरों की रक्षा भी हो सकती है। उद्योगों और धंधों की खातिर बाँध बनना चाहिए</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;">,</span><span style="font-family: Arial; font-size: 10pt;"> </span><span lang="HI" style="font-family: Mangal; font-size: 10pt;">बिजली भी पैदा होना चाहिएपर इस बात का भी ध्यान रखना चाहिए कि बेकार जमीनों में जलाशय बन सकें तथा जंगली जानवरों के लिए समुचित स्थानों की रक्षा हो सके, तो मनुष्यों का और भी अधिक हित होगा।</span></div>
</span><br />
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
सुरक्षित क्षेत्रो में सिमट रहे प्राणी -</div>
<div style="text-align: justify;">
भारत में आजकल जानवरों के लिए जो सुरक्षित क्षेत्र है, अर्थात वे स्थान, जहाँ शिकार खेलना वर्जित है, वहाँ चोरी-छिपे शिकार खेला जाता है। उसकी रोकथाम अतिआवश्यक है। भारतीय गैंडे के लोप हो जाने की बड़ी भारी आशंका है। एक समय था जब भारत के उत्तर पश्चिम से लगाकर इंडोचीन तक भारतीय गैंडा पाया जाता था। बाबर ने सिंधु नदी के तट पर गैंडे का शिकार खेला था, पर अब नेपाल के चितावन जंगल और पश्चिमी बंगाल के उत्तरी जंगलों तथा असम के एक अति सीमित क्षेत्र में कतिपय भारतीय गैंडों को संरक्षण प्राप्त है। असम के कांजीरंगा-क्षेत्र में लगभग 300 गैंडे मारने का एक कारण यह है कि लोगों में एक भ्रांति फैली है कि उसके सींग के बने प्याले में यह अद्भुत शक्ति बताई जाती है कि उसमें जहर मिली कोई चीज रखने से जहर का पता चल जाता है।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
इसके अतिरिक्त गैंडे के सींग का बुरादा मूल्यवान दवाइयों के काम आता है। वर्तमान औद्योगिकीकरण के युग में गैंडे के सींग का मूल्य बहुत अधिक है। गत 1961 में असम के नौगाँव क्षेत्र के 13 सुरक्षित गैंडों में से सबसे बड़ा नर गैंडा मरा पाया गया और उसकी लाश से उसका सींग गायब था। उसके हृदय में गोली लगी थी। अंतरराष्ट्रीय बाजार में गैंडे के सींग का मूल्य लाखों रुपए होता है। ऐसी दशा में भारतीय गैंडे को बचाने के लिए जंगली जानवरों के सुरक्षा संबंधी कानूनों में परिवर्तन करके कड़ाई से पालन करना होगा। भारत से लोप होने वाले ऐसे पशुओं को मारने वालों को मृत्यु-दंड नहीं तो कालापानी या अन्य कठोर दंड की व्यवस्था करना होगी और देखभाल का भी समुचित प्रबंध करना होगा।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
भारतीय जंगली भैंस भी एक ऐसी जानवर है, जो कदाचित अपने अंतिम दिन गिन रही है। अब से कुछ ही वर्ष पूर्व वह मध्यप्रदेश में काफी संख्या में पाई जाती थी, पर अब उसकी संख्या घट गई है और असम, मध्यप्रदेश तथा उड़ीसा के एक सीमित क्षेत्र में ही पाई जाती है। जंगली भैंस के रहने का स्थान आदमियों की आबादी का नहीं है और न वह जंगलों में जाती है, वह तो दलदल तथा घास वाले क्षेत्रों में ही रहती है। बढ़ती खेती के प्रसार-आंदोलन में वह एक प्रकार से धकेलकर एक संकुचित क्षेत्र में पहुँचा दी गई है। यही गति रही तो उसका खात्मा भी निश्चित है। माँसाहारियों के लिए भैंस से माँस मिलता था और उद्योग-धंधों के लिए चमड़ा, सींग आदि। </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
भारतीय जंगलों की एक और विभूति भारतीय गौर के भी खत्म होने की आशंका है। दक्षिण की वायनाड पहाड़ियों का वह सिरमौर है। विशालकाय वह इतना है कि शेर भी आसानी से नहीं मार सकता । भारी इतना कि उसके शव का मूल्य माँस के रूप में लगभग पाँच सौ रुपए प्रति जानवर होता है। अब जो वहाँ पर बाँध आदि की बहुउपयोगी योजना बन रही है, उसके खत्म होने की आशंका है।</div>
<div style="text-align: justify;">
भारतीय जंगली चीता झाड़ियों में रहने वाला पशु है। दक्षिण और मध्यप्रदेश में वह बहुतायत से पाया जाता है। घने जंगलों में वह रहता नहीं है और कृषि प्रसार के लिए झाड़ियाँ काट डाली गईं तो नासमझ शिकारियों की गोली से वह मारा गया। वर्षों की खोज के बाद भी भारतीय जंगली चीता आज भारत के किसी भी क्षेत्र में अब नहीं मिलता। सन् 1951 में ही वह प्राकृतिक अवस्था में अंतिम बार देखा गया था।</div>
<div style="text-align: justify;">
भारतीय सिंह या गीर सिंह की संख्या भी सीमित है, जो अनुमानतः 300-500 होगी। वर्षों से उन्हें संरक्षण प्राप्त है, इसलिए वे अभी इतनी संख्या में हैं। हिरणों और सूअरों की संख्या भी घट गई है, अतः सिंहों की प्राकृतिक खुराक कम हो गई है। उस पर नासमझ और लालची शिकारी पैसे और कद बढ़ाने के लिए जहाँ कहीं सिंह मिलते हैं उन्हें मार डालते हैं।</div>
<div style="text-align: justify;">
कच्छ के रनों- छोटी खाड़ियों के दलदली इलाकों में पाया जाने वाला दुर्लभ भारतीय जंगली गधा जो विश्व में भी केवल 4954 वर्ग किमी में फैले कच्छ के रन में ही पाया जाता है और मानसून के दौरान पानी भरने से बने छोटे-छोटे टापुओं और खाड़ियाँ यानी 'बेट' पर उगने वाली घास व वनस्पति खाता है, वह भी सिकुड़कर लुप्त होने के कगार पर आ गया है, क्योंकि खेती के लिए ये छोटी खाड़ियाँ भी उपजाऊँ बनाई जा रही हैं तथा भरी जा रही हैं। अतः पूरी आशंका है कि भारतीय जंगली गधा भी चीते की गति को प्राप्त हो सकता है।</div>
<div style="text-align: justify;">
कुछ प्रसन्नता की बात यह है कि मस्तक श्रृंग हिरण, जिसके विषय में सन् 1951 में रिपोर्ट लिख दी गई थी कि वह खत्म हो चुका है, अनायास वह 3-4 की टोली में मणिपुर में पाया गया। भारत सरकार ने उसे फौरन संरक्षण दिया और सुरक्षित किया जिससे वर्तमान में अनुमानतः उनकी संख्या अब सौ के ऊपर पहुँच गई है।लुप्तप्राय प्रजातियां- साइबेरियाई बाघ, लुप्तप्राय बाघ की एक उप-प्रजाति है; बाघ की दो उप-प्रजातियाँ पहले ही लुप्त हो चुकी है</div>
<div style="text-align: justify;">
लुप्तप्रय प्रजातियां, ऐसे जीवों की आबादी है, जिनके लुप्त होने का जोखिम है, क्योंकि वे या तो संख्या में कम है, या बदलते पर्यावरण या परभक्षण मानकों द्वारा संकट में हैं. साथ ही, यह वनों की कटाई के कारण भोजन या पानी की कमी को भी द्योतित कर सकता है. प्रकृति के संरक्षनार्थ अंतर्राष्ट्रीय संघ ( IUCN ) ने 2006 के दौरान मूल्यांकन किए गए प्रजातियों के नमूने के आधार पर, सभी जीवों के लिए लुप्तप्राय प्रजातियों की प्रतिशतता की गणना 40 प्रतिशत के रूप में की है </div>
<div style="text-align: justify;">
कई देशों में संरक्षण निर्भर प्रजातियों के रक्षणार्थ कानून बने हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
उदाहरण के लिए, शिकार का निषेध, भूमि विकास या परिरक्षित स्थलों के निर्माण पर प्रतिबंध विलुप्त होने की संभावना वाली कई प्रजातियों में से वास्तव में केवल कुछ ही इस सूची में दर्ज हो पाते हैं और क़ानूनी सुरक्षा प्राप्त करते हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
कई प्रजातियां विलुप्त हो जाती हैं, या बिना सार्वजनिक उल्लेख के संभावित रूप से लुप्त हो जाती हैं.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
कुछ विशेष लुप्त होते प्राणी की संरक्षण श्रेणी व योजनाये- किसी प्रजाति की संरक्षण की स्थिति उन लुप्तप्राय प्रजातियों के जीवित न रहने की सूचक है </div>
<div style="text-align: justify;">
एक प्रजाति के संरक्षण की स्थिति का आकलन करते समय कई कारकों का ध्यान रखा जाता है , केवल बाक़ी संख्या ही नहीं, बल्कि समय के साथ-साथ उनकी आबादी में समग्र वृद्धि या कमी, प्रजनन सफलता की दर, ज्ञात जोख़िम, और ऐसे ही अन्य कारक ज्ञात संरक्षण स्थिति में होते है </div>
<div style="text-align: justify;">
अंतर्राष्ट्रीय स्तर पर, 194 देशों ने लुप्तप्राय और अन्य जोख़िम वाली प्रजातियों के संरक्षण के लिए जैव विविधता कार्य-योजना तैयार करने के लिए सहमति जताने वाले समझौते पर हस्ताक्षर किए हैं. संयुक्त राज्य अमेरिका में इस योजना को आम तौर पर प्रजाति रिकवरी प्लान कहा जाता है </div>
<div style="text-align: justify;">
विलोपन की जोख़िम वाली प्रजातियों के लिए IUCN द्वारा प्रयुक्त अधिक सामान्य शब्द है संकटापन्न प्रजातियाँ , जिसमें लुप्तप्राय और गंभीर संकटग्रस्त सहित कम जोखिम वाली असुरक्षित प्रजातियों की श्रेणी भी सम्मिलित हैं. IUCN श्रेणियों में शामिल हैं:</div>
<div style="text-align: justify;">
§ लुप्त :- प्रजातियों का अंतिम शेष सदस्य मर चुका है, या यथोचित संदेह से परे यह माना जाता है कि मर चुका हैं, जैसे थैलासाइन,डोडो,यात्री कबूतर, ताएरानोसरस,कैरबियनमौंक सील</div>
<div style="text-align: justify;">
§ जंगल में लुप्त :- बंदी प्राणी जीवित रह सकते हैं, लेकिन कोई मुक्त, प्राकृतिक आबादी मौजूद नहीं है , जैसे - एलागोस कुरासो
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
§ गंभीरतः- संकटग्रस्त : निकट भविष्य में विलोपन के अत्यंत उच्च जोखिम का सामना कर रहे हैं. उदाहरण: अरकान वन कछुए,जवान रायिनो, ब्राज़ील के मर्गैंसर,घड़ियाल </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
§ लुप्तप्राय :-निकट भविष्य में विलुप्त होने की बहुत ही उच्च जोखिम का सामना कर रहे हैं. उदाहरण: -नीला व्हेल,विशालकाय पांडा, बर्फीला तेंदुआ, अफ़्रीकी जंगली कुत्ता, शेर,करौंद सलीतरी ईगल,रंगस, असुरक्षित : मध्यम दर्जे के विलोपन के उच्च जोखिम का सामना कर रहे है जैसे- चीता गौर ,सिंह ,आलसी भालू ,वोल्वोराइन,ध्रुवीय भालू , संरंक्षण निर्भर : निम्नलिखित पशु को गंभीर ख़तरा नहीं है, लेकिन ये पशु संरक्षण कार्यक्रम पर निर्भर हैं, जैसे -चित्तीदार हैना,तेंदुआ,शार्क, काला कैमान, संकट के निकट : निकट भविष्य में इनके लिए ख़तरा हो सकता है,जैसे-ब्लुबिल्ड-डक,सौलितिरी ईगल, मैंड वूल्फ, बहुत ही कम चिंताजनक : इन प्रजातियों के अस्तित्व के लिए कोई तात्कालिक ख़तरा नहीं है, जैसे-नुटका साइप्रस ,काठ कबूतर,हार्प सील</div>
<div style="text-align: justify;">
कुछ संरक्षण क़ानूनी विवाद एवं उनका प्रभाव- पर्यावरण को प्राणियो की विलुप्त होती संख्या से सबसे अधिक नुक्सान हो रहा है, क्योंकि यही प्राणी पर्यावरण को सुरक्षित रखने मे अहम् रोल अदा करते है</div>
<div style="text-align: justify;">
किन्तु आज विश्व-भर में पर्यावरण एवं प्राणियो की सुरक्षा से जुड़े कानून बनाने में सरकारे विवादों में व्यस्त है </div>
<div style="text-align: justify;">
अकेले संयुक्त राज्य अमेरिका में, "विलुप्त होने के ख़तरे वाली ज्ञात प्रजातियों की संख्या लुप्तप्राय प्रजाति अधिनियम के तहत संरक्षित संख्या से दस गुणा अधिक है </div>
<div style="text-align: justify;">
अमेरिकी मछली और वन्य-जीव सेवा और साथ ही, राष्ट्रीय समुद्री मत्स्य सेवा को लुप्तप्राय प्रजातियों के वर्गीकरण और संरक्षण के लिए जिम्मेदार ठहराया जाता है, तथापि, सूची में किसी विशिष्ट प्रजाति को जोड़ना, काफ़ी लंबी, विवादास्पद प्रक्रिया है</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
कुछ लुप्तप्राय प्रजातियों के क़ानून विवादास्पद रहे हैं, लुप्तप्राय प्रजातियों की सूची में किसी प्रजाति को रखने के लिए मानदंड, और उनकी आबादी की बरामदगी पर सूची में से किसी प्रजाति को हटाने के लिए मानदंड भले ही भूमि विकास पर प्रतिबंध का मतलब सरकार द्वारा भूमि का "अधिग्रहण" हो , संबंधित सवाल है कि क्या निजी ज़मीन के मालिकों को उनकी भूमि के उपयोग के प्रति नुक्सान के लिए मुआवजा दिया जाना चाहिए, और संरक्षण क़ानूनों के प्रति समुचित अपवाद हासिल करना चाहिए या नहीं </div>
<div style="text-align: justify;">
लुप्तप्राय प्रजातियों के रूप में सूचीकरण का नकारात्मक प्रभाव हो सकता है, क्योंकि यह प्रजाति को विशेष रूप से संग्रहकर्ताओं और शिकारियों के लिए और अधिक वांछनीय बना सकती हैं.</div>
<div style="text-align: justify;">
इस प्रभाव को संभावित रूप से कम किया जा सकता है, जैसे कि चीन में व्यावसायिक रूप से कछुए उत्पन्न करने से, शिकार के प्रति संकटग्रस्त प्रजातियों पर दबाव कुछ कम हो रहा है </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
लुप्तप्राय प्रजाति अधिनियम की प्रभावशीलता पर, जिसने "लुप्तप्राय प्रजातियां" शब्द को गढ़ा है, व्यापार तथा उसके प्रकाशनों के समर्थक समूहों द्वारा सवाल उठाया गया है, लेकिन फिर भी इन प्रजातियों के साथ काम करने वाले, वन्य-जीव वैज्ञानिकों द्वारा, इसे व्यापक रूप से प्रभावी बरामदगी उपकरण के रूप में मान्यता दी गई हा </div>
<div style="text-align: justify;">
उन्नीस प्रजातियों को सूची से हटाया तथा बरामद कर लिया गया है</div>
<div style="text-align: justify;">
नैतिकता का प्रश्न -</div>
<div style="text-align: justify;">
इस प्रकार विभिन्न प्राणीयों की लुप्त प्रजातियों के बारे में अधिक जानने की खोज के मामले में भी, कई परिस्थिति-विज्ञानी, पर्यावरण और निवासियों पर उनके प्रभाव पर विचार नहीं करते हैं. यह स्पष्ट है कि "पारिस्थितिकी ज्ञान का अन्वेषण, जो मूल्यवान पारिस्थितिकी तंत्र की संपत्ति और सेवाओं के साथ-साथ पृथ्वी की जैव विविधता के संरक्षण के बारे में समझने के प्रयासों के सूचनार्थ बहुत महत्वपूर्ण है, अक्सर जटिल नैतिक सवाल उठाता है" और इन मुद्दों को पहचानने और उन्हें सुलझाने के लिए कोई स्पष्ट रास्ता नहीं है </div>
<div style="text-align: justify;">
पर्यावरणविद, व्यक्तिगत पशुओं के कल्याण की बजाय, समग्र पारिस्थितिकीय क्षेत्र पर ध्यान केंद्रित करते हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
ऐसे व्यापक दृष्टिकोण पर ध्यान केंद्रित करने से प्रत्येक व्यक्तिगत प्राणी का मूल्य घट जाता है </div>
<div style="text-align: justify;">
"इस समय जैव-विविधता संरक्षण दुनिया के सतही क्षेत्र के 11.5% संसाधन प्रबंधन के लिए आधारभूत लक्ष्य है </div>
<div style="text-align: justify;">
जीवन का अधिकांश भाग इन संरक्षित क्षेत्रों से बाहर आता है और यदि लुप्तप्राय प्रजातियों का संरक्षण प्रभावी होना है, तो उन पर विचार किया जाना चाहिए.जैव विविधता तथा लुप्त प्रजातियों पर प्रभाव - पृथ्वी ग्रह की जैव विविधता के संरक्षण के लिए हमें विचार करना होगा कि क्यों अनेक प्रजातियां लुप्त होती जा रही हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
विश्व -भर में आवास नुक्सान प्रजातियों के संकटग्रस्त होने का सबसे व्यापक कारण है, जो जोखिम वाली प्रजातियों में 85% को प्रभावित करता है </div>
<div style="text-align: justify;">
जब किसी जानवर के पारिस्थितिकी तंत्र का अनुरक्षण नहीं होता है, वे अपना घर खो बैठते हैं और नए परिवेश को अपनाने या नष्ट होने के लिए मजबूर हो जाते हैं. प्रदूषण एक और कारक है जो कई प्रजातियों के, विशेष रूप से बड़ी मात्रा में जलीय जीवों के लुप्तप्राय होने का कारण बनता है. इसके अलावा, अतिशोषण, बीमारी और जलवायु परिवर्तन के कारण कई प्रजातियां लुप्तप्राय हुई हैं</div>
<div style="text-align: justify;">
बहरहाल, दुनिया में अधिकांश वन्य जीवों के लुप्तप्राय होने का प्रमुख महत्वपूर्ण कारक, प्रजातियों पर मानव प्रभाव और उनका परिवेश है, "पिछली कुछ सदियों से मानवों द्वारा संसाधन, ऊर्जा और स्थलों के उपयोग में तेज़ी आई है, दुनिया के अधिकांश भागों में जैव विविधता में पर्याप्त रूप से ह्रास हुआ है </div>
<div style="text-align: justify;">
मूलतः, पर्यावरण पर जैसे-जैसे मानव का प्रभाव बढ़ता है, जीवन की विविधता घटती जाती है. लोग लगातार अपने लिए अन्य प्रजातियों के संसाधनों और स्थलों का उपयोग करने लगे हैं, जो नकारात्मक रूप से कई जीवों के अस्तित्व दर को प्रभावित कर रहा है </div>
<div style="text-align: justify;">
लोग अपने मानक भी तय करते हैं कि किन प्रजातियों को बचाया जाना चाहिए और कौन-सी प्रजातियां उनके लिए महत्वहीन या अवांछनीय हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
आज पर्यावरण एवं जीव वैज्ञानिक मौजूदा प्रजातियों पर मानव प्रभाव का प्राणियों के प्रति अपने ज्ञान को आगे बढ़ाने के लिए विभिन्न प्रजातियों पर शोध कर रहे हैं, वहीं इसके कारण जिन वन्य-जीवों का वे अध्ययन कर रहे हैं, उन पर पड़ने वाले प्रभाव पर भी विचार किया जाना चाहिए </div>
<div style="text-align: justify;">
प्रजातियों और उनके परिवेश पर मानवीय प्रभाव का बहुत ही नकारात्मक असर पड़ता है </div>
<div style="text-align: justify;">
लोगों के लिए यह महत्वपूर्ण है कि दुनिया में सभी प्रजातियों के अनुरक्षण और उनके विकास को बाधित ना करने में मदद करें </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
प्रजातियों के अनुरक्षण का महत्त्व -मानव जीवन के विकास के लिए जीवन और जीवन प्रणालियों की विविधता एक आवश्यक शर्त है, कई लोग आज की दुनिया में जैव-विविधता के अनुरक्षण के महत्व पर सवाल उठाते हैं, जहां संरक्षण प्रयास महंगे साबित होते हैं और जिनमें काफ़ी समय लगता है</div>
<div style="text-align: justify;">
तथ्य यह है कि मानव अस्तित्व के लिए सभी प्रजातियों का संरक्षण आवश्यक है. प्रजातियों को "सौंदर्य और नैतिक औचित्य के लिए "मानव कल्याण के लिए आवश्यक उत्पादों तथा सेवाओं के प्रदाता के रूप में जंगली प्रजातियों की महत्ता , विशिष्ट प्रजातियों का मूल्य पर्यावरणीय स्वास्थ्य सूचक रूप में या पारिस्थितिकी प्रणालियों के कार्य करने के लिए मूल तत्त्व प्रजातियों का महत्व और वन्य जीवों के अध्ययन से हासिल वैज्ञानिक सफलताओं" के लिए बचाया जाना चाहिए</div>
<div style="text-align: justify;">
दूसरे शब्दों में, प्रजाति कला और मनोरंजन के स्रोत के रूप में सेवा करते हैं, मानव की भलाई के लिए दवा जैसे उत्पाद उपलब्ध कराते हैं, समग्र पर्यावरण और पारिस्थितिकी के कल्याण का संकेत देते हैं, और अनुसंधान उपलब्ध कराते हैं, जिनके परिणामस्वरूप वैज्ञानिक खोज संभव हो सके हैं. लुप्तप्राय प्रजातियों के संरक्षण के "सौंदर्यपरक औचित्य" के अनेक उदाहरण है, जब किसी राष्ट्रीय उद्यान में किसी भूरे भेड़िये, या पांडा, या चीता या सफेद भालू या अन्य जानवर के प्रवेश की वजह से उद्यान में पर्यटकों की संख्या भारी मात्रा में बढ़ती है, और इसने संरक्षित क्षेत्र में जैव विविधता में योगदान दिया है </div>
<div style="text-align: justify;">
मानव की भलाई के लिए उत्पादों के प्रदाता के रूप में लुप्तप्राय प्रजातियों के संरक्षण के समर्थन का एक अन्य उदाहरण है, स्क्रब मिंट. यह पाया गया है कि स्क्रब मिंट में कवकरोधी कारक और प्राकृतिक कीटनाशक मौजूद है इसके अलावा, गंजे गिद्ध और बहरे बाज़ की अधोगति ने डी.डी.टी और अन्य स्थाई कीटनाशकों के व्यापक छिड़काव से जुड़े संभावित स्वास्थ्य खतरों के प्रति लोगों को सतर्क कर दिया </div>
<div style="text-align: justify;">
इसी तरह कैसे कोई मछली पर्यावरणीय स्वास्थ्य की पहचान कराने वाले घटक के रूप में मददगार हो सकती है, और मानव जीवन तथा अन्य प्रजातियों की रक्षा कर सकती है </div>
<div style="text-align: justify;">
अंत में, वैज्ञानिक खोजों में सहायक प्रजातियों में एक उदाहरण है प्रशांत यू, जो "टेक्सॉल का स्रोत बन गया, जो कि अब तक की खोजों में सबसे शक्तिशाली कैंसर-रोधी यौगिक है </div>
<div style="text-align: justify;">
इस तरह लुप्तप्राय प्रजातियां मानव विकास, जैव विविधता के अनुरक्षण और पारिस्थितिकी प्रणालियों के संरक्षण में ज्यादा उपयोगी साबित हो सकती हैं</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
लुप्तप्राय प्रजातियों की रक्षा में मदद तथा उपाय- इस महान कार्य में संरक्षण करने वालों का लक्ष्य है, कि लुप्तप्राय प्रजातियों का संरक्षण और जैव विविधता के अनुरक्षण के लिए तरीक़े बनाना और उनका विस्तार करना </div>
<div style="text-align: justify;">
दुनिया की विलुप्त होने जा रही प्रजातियों के संरक्षण में, कई तरीक़ों से सहायता की जा सकती है, इनमें एक तरीक़ा है, प्रजातियों के विभिन्न समूहों के बारे में अधिक जानकारी प्राप्त करना, ख़ास कर अकशेरूकी, कवक, और समुद्री जीवों के बारे में, जहां पर्याप्त डाटा की कमी है </div>
<div style="text-align: justify;">
उदाहरण के लिए, आबादी में गिरावट और विलोपन के कारणों को समझने के लिए, फ़िनलैंड में तितलियों की आबादी पर एक प्रयोग किया गया. इस विश्लेषण में, तितलियों का संकटग्रस्त सूची वर्गीकरण, वितरण, घनत्व, डिंभक विशिष्टता, प्रसारण क्षमता, वयस्क प्राकृतिक-वास का विस्तार, उड़ान अवधि और शरीर का आकार, सभी के संबंध में अभिलेख दर्ज और परीक्षण किए गए, ताकि प्रत्येक प्रजाति की संकट स्थिति का निर्धारण किया जा सके. यह पाया गया कि तितलियों के वितरण में साढ़े एक्यावन प्रतिशत तक की गिरावट आई है और उनका प्राकृतिक-वास गंभीर रूप से प्रतिबंधित हैं. विशिष्ट तितलियों के वितरण दर में गिरावट का एक उदाहरण है, फ़्रिग्गा का फ़्रिटिलरी और ग्रिज़ल्ड स्किपर, जो दलदल के व्यापक निकासी के फलस्वरूप उनके प्राकृतिक-वास क्षतिग्रस्त होने के कारण प्रभावित हुए हैं </div>
<div style="text-align: justify;">
इस प्रयोग से साबित होता है कि जब हमें जोखिम के कारण ज्ञात हों, तो हम सफलतापूर्वक जैव विविधता प्रबंधन के लिए समाधान तैयार कर सकते हैं लुप्तप्राय प्रजातियों के संरक्षण में मदद का एक अन्य तरीक़ा है, पर्यावरणीय नैतिकता को समर्पित एक नए व्यावसायिक समाज का निर्माण इससे परिस्थिति-विज्ञानियों को जैव विविधता के अनुसंधान और प्रबंधन में नैतिक निर्णय लेने में मदद मिल सकती है इसके अलावा, पर्यावरण नैतिकता पर अधिक जागरूकता पैदा करने से प्रजातियों के संरक्षण को प्रोत्साहित करने में सहायता मिल सकती है "छात्रों के लिए नैतिकता पाठ्यक्रम, और परिस्थिति-विज्ञानियों और जैव विविधता प्रबंधकों के लिए प्रशिक्षण कार्यक्रमों" से पर्यावरण संबंधी जागरूकता पैदा हो सकती है और अनुसंधान तथा प्रबंधन में आचार संहिता के उल्लंघन को रोका जा सकता है</div>
<div style="text-align: justify;">
लुप्तप्राय प्रजातियों के संरक्षण का एक अंतिम उपाय है, संघीय एजेंसी निवेश और संघीय सरकार द्वारा संरक्षण अधिनियमन के माध्यम से बचाव. "परिस्थिति-विज्ञानियों ने जैव विविधता संरक्षण एकीकृत करने और वर्धमान बड़े पैमाने पर सामाजिक आर्थिक विकास के लिए, जैविक गलियारों, जैव मंडल भंडार, पारिस्थितिकी तंत्र प्रबंधन, और पर्यावरण-क्षेत्रीय योजना प्रस्तावित किया है </div>
<div style="text-align: justify;">
संघीय अधिदेशाधीन संरक्षण अंचल का एक उदाहरण है, उत्तर-पश्चिमी हवाई द्वीपों का समुद्री राष्ट्रीय स्मारक, जो कि दुनिया में सबसे बड़ा समुद्री संरक्षित क्षेत्र है </div>
<div style="text-align: justify;">
अंतर्जलीय समुदायों और अधिक मछलीमारी वाले क्षेत्रों के संरक्षण के लिए स्मारक ज़रूरी है, केवल इस क्षेत्र में काम कर रहे अनुसंधानकर्ताओं को मछली मारने की अनुमति दी गई है, मूंगे हटाए नहीं जा सकते हैं और होमलैंड सुरक्षा विभाग, उपग्रह इमेजिंग के ज़रिए पानी से गुजरने वाले जहाज़ों पर प्रतिबंध लागू करते हैं</div>
<div style="text-align: justify;">
स्मारक अनुमानित सात हज़ार प्रजातियों के लिए, अधिकांशतः जो दुनिया में और कहीं भी नहीं पाए जा सकते, निवास का कार्य करेगा,यह पर्यावरणीय स्मारक यह तथ्य दर्शाता है कि लुप्तप्राय प्रजातियों के लिए एक सुरक्षित वातावरण का निर्माण, साथ ही दुनिया के सबसे बड़े पारिस्थितिकी प्रणालियों में से कुछ का अनुरक्षण संभव है.</div>
<div style="text-align: justify;">
बंदी प्रजनन कार्यक्रम - पर्यावरण की रक्षा एवं पारिस्थितिक तंत्र के संतुलन के लिए प्राणियों की संख्या में वृद्धि जरुरी है </div>
<div style="text-align: justify;">
बंदी प्रजनन, वन्य-जीव परिरक्षित क्षेत्रों, चिड़ियाघरों और अन्य संरक्षण सुविधा स्थलों जैसे प्रतिबंधित मानव नियंत्रित वातावरण में दुर्लभ या लुप्तप्राय प्रजातियों के प्रजनन की प्रक्रिया है ,बंदी प्रजनन का प्रयोजन विलुप्त होने वाली प्रजातियों को बचाना है. इससे अपेक्षा की जाती है कि प्रजाति की आबादी स्थिर हो, ताकि वह लुप्त के लिए ख़तरे से बच सके , कुछ समय के लिए इस तकनीक का सफलतापूर्वक प्रयोग किया गया, संभवतः प्राचीनतम ज्ञात बंदी संभोग के ऐसे उदाहरणों के लिए यूरोपीय और एशियाई शासकों की व्यवस्था को श्रेय दिया जा सकता है</div>
<div style="text-align: justify;">
बहरहाल, बंदी प्रजनन तकनीक, आम तौर पर कुछ प्रवासी पक्षियों (उदा. सारस) और मछलियों (उदा. हिल्सा) जैसी अत्यंत गतिशील प्रजातियों के लिए लागू करना मुश्किल होता है. इसके अतिरिक्त, यदि बंदी प्रजनन की आबादी बहुत कम है, तो न्यून जीन-पूल के कारण अंतःप्रजनन हो सकता है; इससे आबादी में रोगों के लिए प्रतिरक्षा की कमी संभव है</div>
<div style="text-align: justify;">
निजी लाभ के उत्पादनों पर रोक - पर्यावरण और प्राणियों के अस्तित्व के खतरे को देखते हुए, आज यह जरुरी हो गया है, कि अपने स्वार्थ सिद्धि के किये जा रहे अवैध शिकारों पर अंकुश लगाया जाये, जिससे आने वाली भावी पीढ़ियों को इस तरह की गलत हरकत करने से सबक मिल सके </div>
<div style="text-align: justify;">
अतः आज विश्व में अवैध शिकार पर रोक हेतु कड़े नियम बनाये गये है </div>
<div style="text-align: justify;">
इस कारण निम्नलिखित प्राणियों को गंभीर संकट से गुजरना पड़ रहा है, </div>
<div style="text-align: justify;">
संकटग्रस्त समुद्री ऊदबिलाव, अमेरिकी बाइसन, अपरिपक्व कैलिफोर्निया गिद्ध, राजकच्छप समुद्री कछुआ, सांता क्रूज़ लंबे पादांगुल वाला सैलामैंडर, एशियाई एरोवाना , इबेरीयन लिंक्स, यूरोप का सर्वाधिक संकटग्रस्त स्तनपायी</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
जहां भी अवैध शिकार के कारण लुप्तप्राय जानवरों की आबादी में काफ़ी कमी हो सकती है, वहीं लाभार्थ वैध निजी उत्पादन का विपरीत प्रभाव पड़ता है. वैध निजी उत्पादन से दोनों, दक्षिणी काले गैंडा और सफेद गैंडा की आबादी में काफी वृद्धि हुई है न लिंक्स, यूरोप का सर्वाधिक संकटग्रस्त स्तनपायी </div>
<div style="text-align: justify;">
प्रकृति संरक्षण अंतर्राष्ट्रीय संघ के अनुसार ऐसे कार्यक्रम को बनाया गया है, जिससे मुख्यतः निजी स्वामित्व वाले जानवरों की वजह से, प्रभावी कानून का प्रवर्तन अब बहुत ही आसान हो गया है</div>
<div style="text-align: justify;">
उपसंहार - आज सम्पूर्ण विश्व, पर्यावरण और प्रकृति के पारिस्थितिक तंत्र के असंतुलन से होने वाले दुष्प्रभाव से चिंतित है</div>
<div style="text-align: justify;">
जैसा हम सभी जानते है, कि पर्यावरण और प्राणी एक-दुसरे के पूरक है, अतः यदि प्राणियों की संख्या में कमी आती है तब पर्यावरण को नुकसान पहुँचता है, इसके विपरीत पर्यावरण के विभिन्न घटकों के प्रदूषित होने से पृथ्वी पर रह रहे प्राणियों के अस्तित्व पर गंभीर खतरा उत्पन्न हो जाता है </div>
<div style="text-align: justify;">
अतः ज्यादा जरुरी है, कि हम प्राणियों की सुरक्षा को पहली प्राथमिकता दे, जिससे पर्यावरण को प्रदूषित होने से बचाया जा सके </div>
<div style="text-align: justify;">
यदि पृथ्वी का पारिस्थितिक तंत्र संतुलित होगा तो मौसम व जलवायु परिवर्तन को स्थिर रखने में सहायता होगी, जो प्रकृति की रक्षा के साथ हमें विभिन्न प्रकार की भयंकर प्राकृतिक बाधाओं से भी छुटकारा दिलाने में भी मदद करेगा </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
आज की यह महती आवश्यकता यह है, कि विश्व-भर की समस्त सरकारे जन-जाग्रति कार्यक्रमों करवाए एवं प्रकृति संरक्षण कानूनों में नए कानूनों को जोड़े तथा उसे कड़ाई से पालन करने की दूरगामी योजना बनाये ताकि लोगों में प्राणियों के अवैध शिकार को रोकने के साथ पर्यावरण कि रक्षा में मदद मिल सके | लोगों को भी चाहिए कि प्रकृति से लगाव बनाकर और अपनी स्वार्थ की पूर्ति की लालसा को त्याग कर पृथ्वी पर पर्यावरण को प्रदूषित होने से बचाए तथा लुप्त होते जंगलों और उसमे रहने वाले प्राणियों की सम्पूर्ण सुरक्षा की जिम्मेदारी ले जिससे आने वाली भावी पीढ़ी और मानव जाति की भलाई हो और इसको जीवंत रखने में सहायक हो सके| </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-79669740835991860082007-12-12T07:34:00.000-08:002014-12-22T04:01:43.235-08:00खुश रहने के दस फायदे<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
(१) ख़ुशी देना एक सर्वोत्तम दान है। ख़ुशी देने के लिए स्वयं से पहले प्यार करे ,तथा सदा प्रसन्नचित्त रहे।<br />
(२) सदा हर्षित एवं संतुष्ट रहने से आप आकर्षण कि मूर्ति बनते है। हर्षित मुख सदैव प्रसन्न होकर दूसरो<br />
के चहरे पर मुस्कान ला सकता है।<br />
(३) होंठो पर मुस्कान प्रत्येक कठिन कार्य को सरल कर सकती है। खुशमिजाज व्यक्ति के अंदर कभी<br />
आलस्य नहीं आता ,जो एक आदमी का बड़ा विकार होता है।<br />
(४) ख़ुशी और संतोष सदा साथ-साथ रहते है। ये दोनो ही गुण से लोग आप कि ओर स्वतः ही आकर्षित<br />
हो जायेंगे। आपकी ख़ुशी आपका सच्चा सौंदर्य होता है, नाखुश या चिढ-चिढ करने वाला व्यक्ति सही<br />
मायने में कुरूप होता है।<br />
(५) जीवन एक नाटक है, यदि इसके कथानक को समझ लें तभी हम प्रसन्न या खुश रहेंगे। खुश रहने<br />
की इस कला या चाबी से कैसी भी एवं सभी परिस्थितियों में आप अपना संतुलन बनाए रख सकेंगे।<br />
(६) आपकी एक मुस्कान ,मरुस्थल में भी कभी-कभी पानी की एक बूंद से किसी को लाभ दे सकती है।<br />
अतः यदि हम पल-पल खुश रहते है ,तो आने वाले अनेक पलों में भी खुश होने की संभावना बढ़ती है।<br />
(७) सुखों-दुखों से परिपूर्ण इस जीवन में सच्ची सम्पत्ति धन या पैसा नहीं बल्कि संतोष है ,जो ख़ुशी से<br />
प्राप्त हो सकता है। विपरीत परिस्थितियों में हंसी-ख़ुशी से सामना व्यक्ति को महावीर बनता है।<br />
(८) ख़ुशी आदमी को ईमानदार व साफ दिल का बनाकर, स्वतः को मुक्त तथा तनावरहित होने का<br />
अनुभव कराती है। दुखों को भुलाने में इससे ज्यादा लाभ होता है ।<br />
(९) अगर हम हर काम को ख़ुशी व जोश से करें ,तब कोई भी काम मुश्किल नही लगेगा। क्रोधित होने<br />
से आप में निहित उर्जा व शक्ति का नाश होता है ,अतः इसे बचाने के लिए खुश व प्रसन्नचित्त रहें।<br />
(१०) खुशमिजाज व्यक्तियों में दीर्घायु होने का प्रतिशत ज्यादा हो जाता है। चिंताग्रस्त या सदैव नाखुश<br />
व्यक्ति में कई प्रकार के विकारों का जन्म हो जाता है,जिससे वह मृत्यु से पहले ही कई बार मरता है।</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-3791730978546789282007-12-10T22:12:00.000-08:002014-12-22T04:02:52.240-08:00मौसम और पर्यावरण की समस्या व समाधान<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #009900;">प्रकृति के रूप अनेक</span> , इस कहावत का लाक्षणिक अर्थ है , कि जहाँ प्रकृति ने, सम्पूर्ण ब्रम्हांड में मात्र पृथ्वी</div>
<div style="text-align: justify;">
पर , अपनी अनुपम सुन्दरता कि मनोहारी छटा बिखेर कर मानव प्रजाति को जीवंत रखने वाली गैस ऑक्सिजन का संतुलन बनाया, पीने योग्य जल तथा मानव निर्मित प्रदुसनो से निजात दिलाने वाले पेड़-पौधो ,नदियों वपहाडों आदि से सुख देने तथा स्वस्थ रखने में संजीवनी बूटी का जीवन दायक कार्य किया है ,वहीं प्रकृति की विभीषिका व विकरालता के समक्ष मानव जीवन टेककर निर्मूल साबित हो जाता है।</div>
<div style="text-align: justify;">
प्रकृति के अपने प्रबंध है,जिन्हें ठीक से समझने की आवश्यकता है,स्पष्ट है कि जब हम उसके प्रबंध या</div>
<div style="text-align: justify;">
उसकी व्यवस्था का उल्लंघन करते है,तब पृथ्वी पर प्राकृतिक आपदाये जन्म लेकर प्रकृति कि विकरालता</div>
<div style="text-align: justify;">
प्रदर्शित करती है,जिससे जन-धन की हानि होती है । यह उल्लंघन मनुष्य की अत्यंत दुर्भाग्यपूर्ण दखलंदाजी</div>
<div style="text-align: justify;">
है,जिसके कारन वर्तमान पीढ़ी तो अभिशापित हो रही है,किन्तु यह सिलसिला जारी रहा तो आने वाली</div>
<div style="text-align: justify;">
पीढ़ी पर इसकी कलि छाया अवश्य पड़ेगी ।</div>
<div style="text-align: justify;">
पर्यावरण प्रदुसनो ने आज मानव सभ्यता व जातियों कि सुरक्षा को ख़तरे में पंहुचा दिया है। स्वयं</div>
<div style="text-align: justify;">
मानव ने अपने स्वार्थो के खातिर पर्यावरण के साथ खिलवाड़ कर उसके साथ अपने सामंजस्य को बिगड़ने</div>
<div style="text-align: justify;">
में अहम भूमिका निभाई है। यदि प्रकृति से उतना ही ग्रहण करे जितना आवश्यक हो व जिससे उसे नुकसान</div>
<div style="text-align: justify;">
न हो । अतः वृक्षों को न कांटे, जल का दुरपयोग न करें तथा धरती कि रक्षा धर्म हो। उतना ही लें जितना</div>
<div style="text-align: justify;">
पूर्ति कर सकें । बढ़ती आबादी ,पेट्रोल आदि से चालित वाहनों ,उद्योगों ,कल-कारखानों ,परमाणु संयंत्रों</div>
<div style="text-align: justify;">
आदि से उत्पन्न पर्यावरण प्रदुसनो के कारन पृथ्वी के औसत तापमान में वृद्धि से ,अनेक जानलेवा रोगों के</div>
<div style="text-align: justify;">
जन्म से,पीने योग्य पानी की कमी आदि से वर्तमान समय में सभी देश प्रभावित हो रहें है। जिससे प्राकृतिक आप्दाओ में वृद्धि होकर अनेक प्रकार की सामाजिक समस्याओ को बढावा मिल रहा है। जो आज सबसे</div>
<div style="text-align: justify;">
महत्वपूर्ण चिंता का विषय बना हुआ है।</div>
<div style="text-align: justify;">
किन्तु प्रकृति अधिक दयालु भी है ,जो किसी आपदा से पहले हमे सतर्क होने का एक अवसर प्रदान</div>
<div style="text-align: justify;">
अवश्य करती है । जरुरत है इस को पहचानने समय रहते जन चेतना जाग्रत करने तथा वैज्ञानिक</div>
<div style="text-align: justify;">
तकनीको का सही उपयोग करके सुरक्षित एवं सावधान रहने की । तभी हम प्राकृतिक आपदाओ से उत्पन्न</div>
<div style="text-align: justify;">
जन-धन के महाविनाश को कुछ हद तक रोकने में सफल हो सकेंगे। इस विश्व व्यापी समस्या के समाधान</div>
<div style="text-align: justify;">
हेतु विश्व-स्तर पर जरुरी कानूनों को बनाया जाना चाहिऐ व इस पर सख्ती से पालन करने पर जोर दिया</div>
<div style="text-align: justify;">
जाना चाहिऐ। स्वार्थो कि पूर्ति हेतु किये गए पर्यावरण पर अत्याचार के साथ प्रकृति के नियमो कि अनदेखी</div>
<div style="text-align: justify;">
करने का यह कार्य दुर्भाग्य पूर्ण तथा अत्यंत घिनोअना कर्म है।</div>
<div style="text-align: justify;">
इकिस्वी सदी में मानव ने अपनी कुशाग्र बौधिक क्षमता तथा वैज्ञानिक खोजो के बल पर दूसरे ग्रहों पर</div>
<div style="text-align: justify;">
कदम तो रख दिए है, किन्तु वह आज भी प्रकृति की अद्रश्य व अलौकिक शक्ति के सामने विजय प्राप्त करने</div>
<div style="text-align: justify;">
में असफल ही रहा है। प्रकृति व पर्यावरण कि सुरक्षा पर उठे खतरों को दूर करने आज कि महती एवं अहम</div>
<div style="text-align: justify;">
जिम्मेदारी है। प्राथमिकता में " विनाश रहित विकास " का रास्ता चुनना ही सबसे सही राह होगी ,तब हम</div>
<div style="text-align: justify;">
कुछ हद तक समस्या कि जड़ तक पहुंच सकते है। अतः आज यदि हम अपने कर्तव्यों के प्रति पूर्ण निष्ठावान होकर,सजगता ,संकल्प व ईमानदारी का परिचय दें ,तब संभवतया प्राकृतिक बाधाओं से मानव जाती की संपूर्ण सुरक्षा कर देश के चहुंमुखी विकास में अपना अमूल्य एवं सराहनीय योगदान दे सकते है। इसप्रकार के मानव समाज की सुरक्षा के बहुमूल्य योगदान का स्मरण सदैव किया जाता रहेगा।</div>
</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-77838354940840390282007-05-05T11:40:00.000-07:002007-05-05T12:58:52.728-07:00भ्रष्टाचारजब आचरण भ्रष्ट या दूषित हो जाय तब भ्रष्टाचार पनपता है । आचरण मात्र मानव करता है ,जो अच्छा करे वो sadachar<br />एवं जो गलत करे वो दुराचार । दुराचार ही भ्रष्टाचार का ही दुसरा नाम है । मानव ने ही इसे अपने छोटे-छोटे स्वार्थो कि पूर्ती कि खातिर एवं आदर्शो को भूल कर जन्म देकर आगे बढाया है और आज इसी ने हम सबके नैतिक मुल्यो को दांव पर लगा दिया है। आज हर तरफ भ्रष्टाचार ही भ्रष्टाचार है,चाहे वह कोई भी शेत्र हो ,शिक्षा ,संगीत ,राजनीति ,सरकारी-ग़ैर सरकारी कार्यालय ,हर तरफ तन मन धन से तन मन धन का भ्रष्टाचार हो रहा है। आज मानव अपने नैतिक मुल्यो को बेच रहा है एवं मानवता को भूल गया है । इस का परिणाम स्वतः मानव को ही झेलना है ,इससे आने वाली पीढी भी अभिशापित होगी । आज सबसे बढ़ी आवश्यकता है ,मानव निर्मित इस भ्रष्टाचार जैसे दानव को मानव स्वतः अपने स्वार्थो को भूलकर एवं मानवता तथा नैतिकता को जिंदा रखने हेतु अपने आत्मा से बाहर निकाल फ़ेंक दे । इसे बढावा ना दे क्योंकि भ्रष्टाचार करना एवं उसे बढावा<br />देना भी अपराध होता है। भ्रष्टाचार रहित देश सदैव प्रगति के पथ पर आगे रहेगा ।Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-40436976995434102292007-05-01T08:01:00.000-07:002007-05-01T09:34:09.501-07:00आत्मविश्वासआत्मविश्वास का सही अर्थ खुद पर भरोसा एवं अपनी आत्मा की निहित शक्ति पर विश्वास है ।<br />आपके चरित्र तथा सकारात्मक सोच मे अनुशासन एवं कर्तव्य जैसे गुण आपके आत्मविश्वास<br />को बढ़ाते है ।<br />शुरुआत मे अपनी सोच बदले तथा अच्छाइयों को खोजे । हालत के अच्छे व बुरे पहलू पर विचार कर<br />अच्छे पहलू पर गौर करे एवं बुरे पहलू से सचेत होकर कार्य करे ।<br />संकोच,शर्म जैसे नकारात्मक विचारो को महत्व ना देते हुए विचारो मे खुलापन लाए ।<br />सकारात्मक सोच बढने से आत्मसम्मान बढ़ता है । इसके के लिए अच्छे गुरू या मार्गदर्शक<br />से अनुभव प्राप्त करे । ओप्चारिक या उनोप्चारिक शिक्षा के ज्ञान को समझदारी से अमल<br />मे लाने से आत्मविश्वास बढ़ता है ।<br />इससे आपकी पहचान बनती है ,जोश पैदा होता है ,जीवन आनंदित और लोग आपसे से प्रेरित<br />होंगे ।<br />चरित्र ,कार्य के प्रति लगन ,साहस एवं पक्के इरादे जैसी खुबिया आपके आत्मविश्वास को<br />प्रदर्शित करती है।<br />अच्छे स्वाभिमान का निर्माण करे । परिवार कि सम्पूर्ण देखभाल से सम्मानित हो।<br />असफ़लता एवं अनजानी चिजो से ना डरे ,फैसलों के लेने व अस्वीकार किये जाने के भय<br />से आशंकित ना हो।<br />आशावादी साथ अपनी प्रतिभा का उपयोग करे । सपनो को साकार करने के प्रति कटिबद्ध रहकर<br />नकारात्मकता को दूर रखे ,जो आपके अन्दर के विश्वास को निश्चित ही प्रदर्शित करेगा।Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2268185913577674099.post-24434558040189277052007-04-29T02:48:00.000-07:002014-12-10T22:39:05.941-08:00प्रेम<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
प्रेम का सही मायने मे अर्थ सबके प्रति लगाव जो निस्वार्थ भाव से किया गया हो।<br />
परमात्मा से प्रेम करना समस्त मानवता से प्रेम करने के जैसा है ।<br />
सबके प्रति भाई- भाई की द्रष्टि रखने से आप सदा प्रेम्युक्त रह सकेंगे ।<br />
यह आशा मत रखिये की दुसरे आप से प्यार करे एवं आप पर ध्यान दे । इसके बजाय<br />
आप दूसरो से प्यार करे एवं उनका ध्यान रखे ।<br />
जब आप दूसरो से प्यार करना सीख लेंगे तब दुसरे आप से नफरत करना छोड देंगे।<br />
शत्रु से छुटकारा पाने का सही उपाय है कि उसे अपना मित्र बना ले ।<br />
हम जिससे प्रेम करते है हमारा स्वरुप एवं व्यक्तित्व वैसा ही बन जाता है ।<br />
सबके प्रति समान स्नेह रखने से आप धैर्य का जीवन जी सकते है ।<br />
जो प्रेम किसी को नुक़सान पहुचाये वह प्रेम है ही नही ।<br />
जितना प्रेम देंगे उतना प्रेम पाएंगे , जितना प्रेम अधिक होगा उसे देना उतना ही सहज हो जाएगा ।</div>
Manohar Rao Kalwayhttp://www.blogger.com/profile/01048888922452505163noreply@blogger.com1